В. Г. Гузев. Избранное

388 В. Г. Гузев. Избранное: К 80-летию anlamı, “yay oku” iken, /yok/, /tok/, /artuk/ vb. sözcüklerinin yazılışında rebüs yöntemi kurallarına uygun olarak kullanılmıştır. Böylece H. Jensen’in ifade- siyle işaretin gösterileninin optik, yani gösterme ve görme alanından akustik, yani sesleme ve işitme sahasına geçtiğini görürüz 1 . 5. ETR yazısında grafemlerin kullanımında her hâlde sistemin evrimi- nin veya geliştirilmesinin farklı evrelerini yansıtan çeşitli yöntemlerin yan yana etkinlik görtermesi, bu yazının kendiliğinden doğma bir sistem ol- duğuna inandırıcı bir delâlettir. Gramatolojik tasarruf ilkesi gereğince, bir yazı, azamî etkililiğine işaretlerin asgarî sayısı ile ulaşmaya gayret eder. 2 ETR yazısında grafem kullanma yöntemlerini tahlil, örneğin şu yoldan iler- leyebilir: 5.1. Resim işaretinin, aynı zamanda hem tasvir ettiği varlığı, hem de aynı varlığı karşılayan kelimeyi temsil etmek amacıyla kullanılması (örneğin, T /at/, b /äb/, [ /ok/ vb.). Bu yöntemin fonetik olmayan resimle tasvir edici kelime yazısı evresinin belirtisi olduğu pek muhtemeldir. 3 Bundan dolayı bu yönteme resimle tasvir edici arhetipin gerçekleşmesi denebilir. 5.2. Rebüs vasıtasıyla kelimelerin fonetik okunuşunın iletilmesi (örnekler için 4. paragrafa bkz.). Bu yönteme sesçilleşmiş arhetipin uygulanması, yani fonetik logografi veya silabografi denilebilir. 5.3. Fonetik kompleman görevinde kullanılan vokalik silabogram vasıtası ile fonetik arhetipin kendi ünlüsünün ortadan kaldırılması: lo /öl/ (< ö + äl), LO /ol/ (< o + al), zTO /otuz/ (< o + at + az) vb. 5.4. Vokalik silabogram kullanarak hecenin çevrilmesi vasıtasıyla arhe- tipten uzaklaşılması: iDO[ /kodı/ (< ok + o + ad + ı), noK /kün/ (< ük + ü + ân), zDO[ziQ (Tonyukuk, 48) /kızkoduz/ (< ık + ı + az + ok + o + ad + az) vb. Şu örneklerin de hece çevrilmesi ile ilgili olması muhtemeldir: a/ /anta/ “orada, oradan, o zaman”, aI /ança/ “böyle”, aqmaT ( Kül Tigin, K. II ) / tamka/ “duvara”, mapmoc (Kül Tigin, K, 1) /eçümapam/ “ecdatlarım” vb. 5.5. VK, VKK ses değerlerine sahip kelime-hece veya hece işaretlerinin, kelimenin (bildirişim açısından) güvenilir bir biçimde tanınması için yeter- siz olduğu durumlarda vokalik silabogramın kullanılması. Vokalik işaretlerin kelime sonunda etkinlik göstermesi bilhassa ikna edicidir: aRq /kara/ (< ak + ar + a), an /nä/ (<än + ä), iqlk /kälti/ (< äk + äl + ät + i), iM /altı/ (< alt + ı), a/ /anta/ (< ant + a) vb. 5.6. Alfabeleşme sürecinin başlangıcı olarak yorumlanabilen müstakil fo- nemleri temsil etmek için silabogramların kullanılması suretiyle arhetipten 1 Jensen H. Die Schrift in Vergangenheit und Gegenwart, 2. neubearbeitete und erweiterte Auflage, Berlin, 1958, s. 45. 2 Gelb I. J. A Stûdy of Writing, s. 251. 3 Bk. J. Friedrich, Geschichte der Schrift..., s. 24–25.