В. Г. Гузев. Избранное

391 Göktürk Yazısının Kendiliğinden Doğma (Otokton) Menşei Varsayımını Esaslandıran Deliller harf, yani fonem işareti olduğu kanıtlanmaksızın belit, yani aksiyom olarak kabul edilmişti. Bu aksiyomun bir yanılsama olması ihtimali çok büyüktür. 12. ETR yazısının hiç olmazsa silabik (hece) kuruluşuna işaret eden bir dış kaynak vardır. O da 1905 yılında Toyok’ta (Turfan’da) keşfedilmiş ve A. v. Le Coq tarafından yayımlanmış olan /ad/, /aš/, /ık/ vb. tipindeki 19 Gök- türk işaretinin ses değerlerini Mani harfleri ile aktaran el yazması parçasıdır. Bildiğim kadarıyla bu kaynağı, esaslandırmaya çalıştığımız görüşün lehi- ne O. I. Pritsak ve T. Tekin; aleyhine ise O. F. Sertkaya yorumluyorlar. 1 13. Göktürk anıtlarının dili, ETR yazısının, bir kelime-hece yazısı siste- mi olarak oluşması için elverişli morfonolojik vasıflara sahipti. Bu vasıfların başlıcaları: 13.1. Bir heceli kelimelerin sayıca çokluğu. İ. M. Dyakonov’a göre, «İlk olarak yazı uygulamaya başlayan dillerde bir heceli çok kelime vardı» 2 . Bir heceli kelimelerin sayıca ağır basmasının ve dilin kolayca hecelere bölünme- sinin, bir hece yazısının doğması için gayet önemli olduğunu başka uzmanlar da vurguluyor. 3 Göktürkçede, anıtların temsil ettiği devrede tek bir işaretle temsil edilebilen tek heceli kelimeler, bariz bir şekilde ağır basıyordu (3. pa- ragraftaki örneklere bk.). Demek, bu dilin de kuruluşu, hem kelime, hem de hece yazısının meydana gelmesine elverişliydi. 13.2. Pleophony. Söz konusu dilde kelime içinde ünsüz kümeleri pek sı- nırlı idi (11. paragraftaki örneklere bkz.); ünlü kümeleri ise hiç yoktu. Bu husus, kuşkusuz dilin basit hece kuruluşuna sahip olduğuna işarettir. 13.4. Hece tipleri. Göktürk grafemlerinin şimdiye kadar tespit edilmiş olan ses değerleri, yani VK, V, VKK kuruluşuna sahip olan ses ve ses zincirleri, Türk he- celerinin tipolojisiyle büsbütün bağdaşıyor 4 . Bu tip heceler, KV, KVK ve KVKK tipli kelime ve hecelerin yanı sıra işlev görüyordu. Göktürk yazısının yaratıcıları- nın niçin altı hece tipinden yalnız üçünü grafem ses değeri hâline getirmeyi tercih ettiğini açıklığa kavuşturmak, sonraki vazifelerimizden biri olabilir. 13.4. Ses benzeşmesi. Dildeki kelime ve eklerin bileşimindeki ünlüleri ve bazen de ünsüzleri önceden bilmeyi sağlayan bitişken morfoloji ve damak ünlü uyumu, birçok ünlünün kelimeşekli yazılışında işaretle yansıtılmasını gereksiz kılıyordu. 14. Yazı sistemlerinin, yani kelime, hece ve fonem yazılarının, doğal evri- minin bütün merhalelerine özgü tüm dil birimlerini (kelime, hece ve fonemleri) 1 Sertkaya O. F. Kâğıda yazılı Göktürk metinleri ve kâğıda yazılı Göktürk alfabeleri. Göktürk Tarihinin Meseleleri/Probleme der köktürkischen Geschichte / Some Problems of Köktiirk History, s. 277–292. 2 Dyakonov I. M. “Predislovie”, D. Diringer, Alfavit, Moskva, 1963, s. 9. 3 Friedrich J. Geschichte der Schrift..., s. 28, 161–162, 170. 4 Şçerbak A. M. Sravnitelnaya fonetika tærkskix yazıkov, Leningrad, 1970, s. 107–110.