В. Г. Гузев. Избранное

628 В. Г. Гузев. Избранное: К 80-летию Bizce Rusçada genel (“dönüşlü”) çatının sahip olduğu tek anlam ara- cılığıyla aşağıda sözü edilen, eylem ile nesne arasındaki şu bağıntılar dile getirilir: 1. Dönüşlü bağıntı: Edenin gerçekleştirdiği eylemin herhangi bir surette kendisini etkilediği, edenin, bu eylemle ya dolaysız (Он одевает+ся [On odevayet+sya] “Giyiniyor”) ya da dolaylı olarak (Он прогуливает+ся [On progulivayet+sya] “Geziniyor”) bağıntıda olması. 2. İşteş bağıntı: Eylemin, birden fazla eden ile bağıntıda bulunduğu (ör. встречать+ся [vstreçat’+sya] “buluşmak”, общать+ся [obşçat’+sya] “görüşmek”, драть+ся [drat’+sya] “dövüşmek; savaşmak”). 3. Edilgen bağıntı: Eylemle ilgili olan nesnenin, eylemin edileni olduğu ( Работа выполняет + ся лучшими мастерами [Rabota vıpolnyayet+sya luçşimi masterami] “Çalışma, en iyi ustalar tarafından yerine getiriliyor”). Edilgen bağıntı, Rusçada bitimli (finit) fiil şekilleriyle nispeten sınırlı ölçüde dile getirilir. Buna karşılık ortaç ve ulaçlarla verimli olarak aktarılır [14]. Rus dilbiliminde kabul gören diğer iki, yani “orta (medial) ” ve “ortak (müşterek) çatı” kelime şekli olarak yorumlanan oluşumlar, bizce çatı değil- dir. Bunlar leksemleşmiş bağımsız fiillerdir. Orta “çatı”, varlığın iç veya dış durumunun değiştiğini bildiren fiil şekli olarak yorumlanır: ör. Дом обрушил + ся [Dom obruşil+sya] “Ev (kendili- ğinden) yıkıldı”, Ребёнок родил + ся [Rebyonok rodil+sya] “Bebek doğ- du” [15]. Oysa падать [padat’] “düşmek”, вставать [vstavat’] “kalkmak”, просыпаться [prosıpat’sya] “uyanmak” vb. örneklerdeki bilgi içeriği, çatı kavramıyla ilgisi olmayan fiiller tarafından da dile getirilebilir. (< ANLA- ŞILMIYOR) Görüldüğü gibi, orta fiilin anlamı, eylemle nesne arasındaki ba- ğıntıları yansıtmadığı için çatı anlamı olarak yorumlanamaz [16].(< Ortak ‘‘çatı” , kişinin iç durumunu ya da onun öznelik eylemini ileten fiil şekli olarak kabul edilir: волновать + ся [volnovat’+sya] “heyecanlanmak”, боять+ся [boyat’+sya] “korkmak”, смеять + ся [smeyat’ + sya] “gülmek” [17]. Birincisi, böylesi oluşumlar, anlamsal içerikleriyle переживать [pe- rejivat’] “merak etmek, endişelenmek”, горевать [gorevat’] “kederlenmek, üzülmek”, дрожать [drojat’] “titremek” vb. kelime şekli olmayan fiiller di- zisinde işlev görürler ve çatı şekli olarak değil, leksem niteliğinde yorumla- nabilirler. İkincisi, F. F. Fortunatov’un da belirttiği üzere, Rusçada kendisin- den “dönüşlü fiil” üretilen gövde (*боять, *смеять) yok ise çağdaş dildeki боять+ся, смеять+ся gibi birimler de çatı şekli kabul edilemez [18]. Böylelikle Rus dilbiliminde “dönüşlü fiiller” terimi, dönüşlü, işteş ve edil- gen bağıntıları ileten çatı oluşumunun yanı sıra, дивиться [divit’sya] “hayran- lıkla, hayretle bakmak”, догадываться [dogadıvat’sya] “sezmek, tahmin et- mek”, подниматься [podnimat’sya] “(yukarı) çıkmak, yükselmek”, рыться