Актуальные вопросы тюркологических исследований

29 Международная научная конференция XIX Ивановские чтения 2. İşteş bağıntı : Eylemin, birden fazla eden ile bağıntıda bulunduğu (ör. встречать + ся [vstreçat’+sya] “buluşmak” , общать + ся [obşçat’+sya] “görüşmek” , драть + ся [drat’+sya] “dövüşmek; savaşmak”). 3. Edilgen bağıntı : Eylemle ilgili olan nesnenin, eylemin edileni olduğu ( Работа выполняет + ся лучшими мастерами [Rabota vıpolnyayet+sya luçşimi masterami] “Çalışma, en iyi ustalar tarafından yerine getiriliyor”). Edilgen bağıntı, Rusçada bitimli (finit) fiil şekilleriyle nispeten sınırlı ölçüde dile getirilir. Buna karşılık ortaç ve ulaçlarla verimli olarak aktarılır [14]. Rus dilbiliminde kabul gören diğer iki, yani “orta (medial)” ve “ortak (müşterek) çatı” kelime şekli olarak yorumlanan oluşumlar, bizce çatı değildir. Bunlar leksemleşmiş bağımsız fiillerdir. Orta “çatı” , varlığın iç veya dış durumunun değiştiğini bildiren fiil şekli olarak yorumlanır: ör. Дом обрушил + ся [Dom obruşil+sya] “Ev (kendiliğinden) yıkıldı”, Ребёнок родил + ся [Rebyonok rodil+sya] “Bebek doğdu” [15]. Oysa падать [padat’] “düşmek”, вставать [vstavat’] “kalkmak”, просыпаться [prosıpat’sya] “uyanmak” vb. örneklerdeki bilgi içeriği, çatı kavramıyla ilgisi olmayan fiiller tarafından da dile getirilebilir. (<ANLAŞILMIYOR) Görüldüğü gibi, orta fiilin anlamı, eylemle nesne arasındaki bağıntıları yansıtmadığı için çatı anlamı olarak yorumlanamaz [16]. Ortak “çatı” , kişinin iç durumunu ya da onun öznelik eylemini ileten fiil şekli olarak kabul edilir: волновать+ся [volnovat’+sya] “heyecanlanmak”, боять+ся [boyat’+sya] “korkmak”, смеять+ся [smeyat’+sya] “gülmek” [17]. Birincisi, böylesi oluşumlar, anlamsal içerikleriyle переживать [perejivat’] “merak etmek, endişelenmek”, горевать [gorevat’] “kederlenmek, üzülmek”, дрожать [drojat’] “titremek” vb. kelime şekli olmayan fiiller dizisinde işlev görürler ve çatı şekli olarak değil, leksem niteliğinde yorumlanabilirler. İkincisi, F. F. Fortunatov’un da belirttiği üzere, Rusçada kendisinden “dönüşlü fiil” üretilen gövde (* боять , * смеять ) yok ise çağdaş dildeki боять+ся , смеять+ся gibi birimler de çatı şekli kabul edilemez [18]. BöylelikleRusdilbiliminde“dönüşlüfiiller”terimi,dönüşlü,işteşveedilgen bağıntıları ileten çatı oluşumunun yanı sıra, дивиться [divit’sya] “hayranlıkla, hayretle bakmak” , догадываться [dogadıvat’sya] “sezmek, tahmin etmek”, подниматься [podnimat’sya] “(yukarı) çıkmak, yükselmek” , рыться [rıt’sya] “eşmek, eşelemek” , ухитряться [uhitryat’sya] “zor olan, hüner gerektiren bir işi kurnazlıkla başarmak” gibi - ся ekine sahip olup çatıyla ilgisi olmayan çok sayıda müstakil fiil leksemini kapsayan bir kavramı temsil eder.