Актуальные вопросы тюркологических исследований

151 Actual Problems of Turkic Studies Fiilimsiler, yan cümle kurabilen ve bağlaçların yerine de kullanılabilen dil bilgisi yapılarıdır. fiilimsiler fiil kök veya gövdelerine özel ekler getirilerek türe- tilir; ancak fiillerden farklı olarakfiil çekimine girmez. Fiiller gibi çatı ve olum- suzluk eki almasına rağmen zaman ve şahıs eki almaması yönüyle ondan ayrılır. Tanımdan da anlaşılacağı üzere fiilimsilerin en önemli özelliği yan cümle oluş- turma ve yan cümle ile temel cümleyi birbirine bağlamaktır. Fiilimsiler, yan cüm- lenin yüklemi olarak görev yaptıkları için fail, nesne ve tümleç alabilir. Bunlar fiillerin aldıkları ekler sonucu isim, sıfat veya zarf özelliği kazanır. Fiilimsiler cümledeki görevi ve anlamı bakımından üçe ayrılır: 1. İsim-Fiiller, 2. Sıfat-Fiiller, 3. Zarf-Fiiller. 1. İsim-fiillerBüyük Türkçe Sözlüğün ‘mastar’ maddesinde, fiilin –mak/- mek veya –ma/-me ekleri alan ve isim gibi kullanılan biçimi, eylemlik şeklin- de tanımıyapılmıştır. “Türkçe dilbilgisini ele alan kaynaklarda isim-fiiler için; fiil ismi, masdar, ey- lem ismi, fiilin eylemlik siygası, isim-fiil, eylemlik, kılın adı (kılın sanı), kılş adı, ad fiil (ad eylem), gibi isimler kullanılmıştır.” [2. S. 7]. “§ 637. Eylemsiler gibi, mastarlar da, isim hal eklerini 1 alabilmekte, sonta- kılar ile kullanılabilmekte, fakat bunlara iyelik ekleri ve çoğul ekleri ekleneme- mektedir” [8. S. 255]. “§196. Türkçe’deki mastar (eylemlik), vurgulu bir ek olan -mAk ekinin yardı- mı ile oluşmaktadır. -mAk eki 1) etken çatıda bulunan fiilin gövdesine eklenmekte b) herhangi bir çatıda bulunan fiilin gövdesine eklenmekte c) olumlu, olumsuz, olasılık ve olasılıksız şekillerine eklenmektedir: a) konuşmak (разговаривать), beklemek (ждать); b) yapılmak (быть сделанным), verdirmek (велеть сделать), selâmlaşmak (приветствовать друг друга), giyinmek (одеваться); c) yazma- mak (не писать), verememek (не иметь возможности дать), yazılabilmek (иметь возможность быть написанным)” [11. S. 315–316]. 2. Sıfat-fiiller Büyük Türkçe Sözlüğün ‘sıfat-fiiller’ maddesinde, fiilden -an(- en), -r(-ır, -ir, -ur, -ür), -acak (-ecek) vb. eklerle türetilmişisim ve sıfat görevin- de kullanılan kelimeler, ortaç, durum ortacı, partisip şeklinde tanımlanmıştır. “Sıfat-fiiller için çeşitli kaynaklarda; kılın adı (kılın sanı), ortaç, sıfat-fiil (sıfat-eylem), fiilsi, partisip, isim-fiiller gibi terimler kullanılmıştır” [2. S. 44]. “§ 549. Ortaç, fiilimsi (fiilden oluşmuş) bir sıfat olarak, sözdizimsel açıdan belirten olarak işlemektedir (‘gelen adam’, ‘yazan talebe’) 2 . Bu belirten kendi içe- 1 İlgi eki hariç. 2 Ayrıca «человек, который идёт», «студент, который пишет» ifadeleri ile çevrile de bilir. Bu durumdaki Türkçe ortaç Rusça’daki kısaltılmış ve tam olan ortacı da yansıtabilmektedir.