Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 152 risinde, yan belirleyen cümlelerin anlamlarını açıklayan özneye, tamlamaya ve başka ikincil öğelere sahip olabilmektedir.” [8. S. 218]. “§ 176. Türkçe’de beş tip ortaç bulunmaktadır: -(y)An eki ile sonlanan şimdi- ki-geçmiş zaman ortacı; -()r eki ile biten şimdiki-gelecek zaman ortacı; -mIş eki ile sonlanan geçmiş zaman ortacı; iyelik eki alamayan -(y)AcAk eki ile biten gele- cek zaman ve -Dık eki ile sonlanan geçmiş zaman [bkz. 6. S. 234, 384] ortaçları- dır. Ortaçlar, hem fiil hem sıfat özellikleri taşımaktadır” [11. S. 284]. 3. Zarf-fiiller Büyük Türkçe Sözlüğün ‘zarf-fiiller’ maddesinde, zarf olarak kul- lanılan fiil soyundan kelime, ulaç, durum ulacı, bağ fiil, sıla sıygası şeklinde ta- nımlanmıştır. “Zarf-fiiller kavramı çeşitli kaynaklarda; gerundif, şahıssız kip, ulak, bağ fi- il (bağ eylem), ulaç, ulaç-fiil, gerundium, zarf-fiil gibi terimlerle karşılanmıştır, zarf- fiiller kişi ve zaman kavramı olmadan temel cümlenin ya da yan cümlenin yüklemini niteleyen, cümlede genellikle zarf tümleci olarak görev yapan fiilim- silerdir” [2. S. 137]. Fiilimsiler arasında Türkçe açısından en önemli yere sahip olan zarf-fiillerdir; çünkü zarf-fiiller Türkçeye büyük bir sadelik kazandırır, cümleleri birbirine bağ- layıp ifadelerin daha kısa, daha anlaşılır biçimde aktarılmasını sağlar. Zarf-fiiller hemen her dil bilgisi kitabında tanımlanmış ve incelenmiştir. Bu tanımlara kısa- ca göz atmak faydalı olacaktır. “Zarf-fiiller hareket hâli ifade eden fiil biçimleridir. Bunlar ne fiil çekimleri gibi şekle, zamana ve şahsa bağlanmış bir hareket, ne partisipler gibi nesne ifade ederler. Zarf-fiiller şahsa ve zamana bağlanmayan mücerred bir hareket hâli kar- şılarlar. Hâl ve durum karşılayan kelimelere zarf diyoruz. Şu hâlde zarf-fiiller fi- illerin zarf biçimleridir. Onun için partisipe isim-fiil dediğimiz gibi gerundiuma da zarf-fiil diyebiliriz” [5. S. 326]. Banguoğlu ise zarf-fiilleri, fiilin zarf ileyişine girmek üzere aldığı özel şekil- lerdir, tümü ile zamana bağlı değillerdir. Bu yönden adfiilere benzer, sıfatfiilerden ayrılırlar [1. S. 428] şeklinde açıklar. “Zarf-fiiller, bir yandan birleşik cümlede iki cümleciği bağladığı için bağlaç öbür yandan da fail, nesne, tümleç aldığı için fiil olan kelimedir. Zarf-fiillere ulaç da denir: ‘Bugün Ankara’ya gidip dönecekler’ cümlesinde iki cümlecik görüyo- ruz: ‘Bugün Ankara’ya gidip’ ile ‘dönecekler’. Bu iki cümleciği birbirine bağlayan ‘gidip’ kelimesi ‘Ankara’ya’ tümlecini ve ‘onlar’ failini aldığı için fiildir” [6. S. 256]. “Cümlede yüklemin anlamını çeşitli yönlerden etkileyen, fiilden bazı eklerle yapılmış, şahıs ve zaman belirtmeyen zarf görevindeki kelime” [9. S. 178]. “Morfoloji (şekilbilim) açısından, Türkçe ulaç denilen formların çoğu, dolay- lı halde olan fiilimsi (fiilden oluşmuş isimler, eylemsiler) oluşturmaktadır (-dık- ça, -ın-ca, mak-sız-ın vs). Sözdizimsel bakımdan bunlar tümleçtir. Ortaç formla- rı (§§549–566) ve –dık/-(y)acak formları (§ 604) gibi ulaçlar, sözdizimsel gelişme

RkJQdWJsaXNoZXIy MzQwMDk=