Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 164 4. Yeni Uygur Türkçesinde +lIK ekiyle oluşturulan birleşik ekler 4.1. Addan ad yapma ekleriyle yapılan birleşik ekler 4.1.1. +çi +liK YeniUygurTürkçesinde+liKeki,+çiekindensonradagetirilmektedir.Buikiekin kaynaşmasındanoluşan+çilik,+çiliqekigetirilmişadlar,sıfat-fiilveadlarınbelirti- lenmanailemünasebetinibelirtensıfatlarvemeslekbildirenadlarmeydanagetirir: Artuq+çiliq, metal+çiliq, ülpet+çilik, resmiyet+çilik, mikser+çilik, tömür+çilik, yaġaç+çiliq [HZUT: 159–160]; toġqan+çiliq, ülpet+çilik, er- xotun+çiliq, şirik+çilik [11. S. 86]. +çilik, +çilik eki, bazı sıfatlara eklenerek o sıfatı ifade eden durum, vaziyet veya genel özelliği bildirir: Qorġaqçiliq, hölçilik, malimançiliq, aldiraşçiliq, bikarçiliq, kemçilik, musa- pirçiliq, köpçilik [11. S. 92]. Bu ek, sıfatlara eklendiğinde yeni adlar yapar: Qurġaq+çiliq, höl+çilik, musapir+çiliq [HZUT: 163]. Kimi zamanda sıralama sayılarına eklenerek derece bildirir: Birinçilik, ik- kinçilik, tötinçilik, altinçilik [11. S. 93]. +dar, +ger, +ker eklerine +çilik, +çiliq ekleri getirilerek yeni adlar mey- dana getirilir: Qoşni+dar+çi+liq, méxman+dar+çi+liq, aġini+dar+çi+liq, ati+dar+çi+liq, cahan+dar+çi+liq; adem+ger+çilik, sipayi+ger+çi+lik, sodi+ger+çi+lik [HZUT: 162]. 4.1.2. +çA +lIK Ad çekim eki +çA, karşılaştırma, eşitlik ve benzerlik görevindeyken kalıp- laşmalar sebebiyle zamanla yapım ekine dönüşmüştür. Yeni Uygur Türkçesinde +lIK eki, +çA eki üzerine gelerek sınırlandırma belirten zarflar da meydana ge- tirir. Bilindiği gibi a ve e ünlüleri açık orta hecede i’ye dönmektedir. Bu sebeple +çA eki, aşağıdaki örneklerde +çi biçimindedir: Men sa’et toşqiçi (toşqiçilik) qaytip kélimen ‘Ben saat dolunca dönüp ge- liyorum’ ; Men kelgiçe (kelgiçilik) kütüp turuŋlar; Muşu işni tügetmigiçe (tü- getmigiçilik) ketmeymen [UTG: 275–276] ‘Ben gelinceye kadar bekleyin; Bu işi bitirinceye kadar gitmeyeceğim’; Yamġur taŋ atqiçe (atqiçilik) yaġdi [UTG: 276] ‘Yağmur sabaha kadar yağdı’; Boyunçilik ‘senin boyun kadar’ [YUG: 52]. Tömür’e göre Yeni Uygur Türkçesinde işaret zamirlerinin geçmişteki kul- lanımlarıyla günümüzdeki biçimleri birlikte görülmektedir: munçe~ mun- çilik bunçilik ‘bunun kadar’ , ançe~ ançilik / unçe~ unçilik ‘onun kadar’ , şun- çe~ şunçilik ‘şunun kadar’ , muşunçe~ muşunçilik ‘bunun kadar’ , eşunçe~ eşunçilik ‘onun kadar’, öylece’ [11. S. 172]. Men séni munçilik kéçikidu dep oylimiġan [UTG: 173]; Ularniŋ öyi ançilik çoŋ emes [UTG: 173] ‘Ben seni bu kadar gecikir, diye düşünmedim; ‘Onların evi onun kadar geniş değil’; Töge qançilik , yéġiri şunçilik [UTG: 174] ‘Deve ne kadar, sırtı şunun kadar’.