Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 168 mek fikri yok demiş olmak değil”; Bu héç nime bilmeydu dégenlik emes [YUTS: 100] ‘Bu hiçbir şey bilmiyor demişlik (demek) değil’. -GAn+liG /+liK birleşik eki, iyelik eki almadığında Türkiye Türkçesine – mAk ekiyle, iyelik eki aldığında ise ‘-dığı için, -dığında, -dığından, -dığı+ kişi ekleri’ biçiminde aktarılır. Yeni Uygur Türkçesinde -GAn sıfat-fiil ekine +liK eki getirilerek soyut ad- lar da meydana getirilir: yazġan+ liq; körgen+lik; işligen+lik [HZUT: 247]. -GAn+liK eki kalıcı, o durumun etkisinin devam ettiği sıfatlar da meydana getirmektedir. Tömür, bitmişlik bildiren isim-fiillerin +lIK eki getirilmiş biçiminin fiilin adını bildirdiğini ve cümlede ad görevinde olduğunu belirtir. Cümlede soyut anlam belirten kelimeyle bir arada kullanıldığında, bu kelimeler arasındaki münasebetin iyelik ekiyle sağlandığını; bazen iyelik-haber münasebeti de bil- dirdiğini; bazı fiillerin sıfat biçimini de gösterdiğini söyler. Bunun sebebi de bitmişlik belirten isim-fiilin mecaz şekliyle, +lIK eki almış biçiminin birbiriyle karışabilme ihtimalidir [11. S. 257]. Türkiye Türkçesinde de -GAn+liK ekiyle meydana getirilmiş soyut adlar mevcuttur: Onun unutkanlığını biliyoruz; Senin yapışkanlığından bıktım; Birçok ülke- de doğurganlık oranı kontrol altında tutuluyor; İklimdeki değişkenlikler araş- tırılıyor. Türkiye Türkçesinden –GAn eki yerine kullanabilen -mIş ekiyle kurulmuş, yine bitmişliği ve kalıcı bir durumu ifade eden birkaç örnek de verebiliriz: Onun okumuşluğu [okuryazarlığı] yok; Ayşe’nin bilmişliği beni sinirlen- diriyor. Türkiye Türkçesinde de -(X)r ve -mAz ekleriyle türetilmiş sıfatlar da +lIK ekiyle soyut adlar meydana getirirler. Tahir Nejat Gencan da -mAlIK ekini izah ederken isim-fiil eklerinin +lIK eki ile pekiştirildiğinden söz eder. Gencan şu örnekle bu konuyu açıklar: Bu işi yapmadan önce düşünmekliğiniz, sormaklığınız lazımdı cümlesinde –mAklIk ekleri , -mA ekiyle yer değiştirdiğinde: Bu işi yapmadan önce dü- şünmeniz, sormanız lazımdı biçiminde olurdu. Anlamda bir eksiklik olmaz. Cümle ses kakışmasından kurtulur. Bu kakışma sebebiyle bu ekin az kulla- nıldığını, bu ekin olumsuzunun da -DAn gelmek olduğunu belirtir. Örnek cümlede geçen ‘tanımamaklıktan gelmek’ yapısı da ekin olumsuz biçimidir [5. S. 238–239]. +lIK soyut ad yapma eki ile genişletilmiş olan -(X)r ve -mAz isim- fiille- rinde, artık bu ekler isim-fiil olma özelliklerini yitirmişlerdir: Rabguzi’de er ermezlik aybı ; Çağ. Tükenmezlik; köre almaslıq ‘görememe’; Osm. Bilmezlik, an- lamazlık, vurdum duymazlık [8. S. 53].