Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 184 Duyu fiillerini Yaylagül “Bu fiiller, mental etkenliğin gerçekleşmesi için ge- rekli olan girdilerin toplanması işlerini gösterir. Dolayısıyla idrak etme süreci- nin başlatıcısıdır” diye tanımlamaktadır [26. S. 24]. Algılama fiilleri, dış dünyayı anlamamıza yardımcı olan duyu organları- mızla zihne gelen uyaranların dilde fiillerle ifade ediliş şeklidir. Algılama fi- illeri dokunmakla (dokunmak, değmek vb. ), işitmekle (işitmek, duymak vb. ), koklamakla (koklamak, koku almak), tatmakla (tatmak), görmekle (görmek, bakmak vb. ) ilgili fiillerdir [23. S. 57]. Algılama fiilleri; duyu fiilleri olarak da ele alınmıştır. Kamchybekova, “Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri” çalışmasında duyu fiillerini temel duyu fiilleri ve bir- leşik duyu fiilleri olmak üzere ikiye ayırmaktadır. Temel duyu fiillerini 1. Görme duyu fiilleri 2. İşitme duyu fiilleri 3. Tat alma duyu fiilleri 4. Koku alma duyu fiilleri 5. Dokunma duyu fiilleri olarak değerlendirmektedir. Birleşik duyu fiilleri- ni ise dışsal birleşik duygu fiilleri ve içsel birleşik duyu fiilleri veya vücut durum duyu fiilleri şeklinde iki gruba ayırmaktadır. Duyu fiillerinin isteğimize bağlı veya bağlı olmadan çevremizdeki olayların veya nesnelerin varlığının algılanma- sını sağlayan eylemler olarak ifade etmektedir [16]. Zeynullin Başkurt Türkçesindeki fiilleri semantik olarak tasnifinde ayrı bir başlık altında algılama fiillerinden bahsetmemiştir ancak duygu ve sezgi fiilleri arasında verdiği örneklerden tıŋla-, işĭt- algılama fiillerindendir. Başkurt Türkçesinde de algılama fiilleri şu şekilde gruplandırılabilir: 3.1. Görsel algılama fiilleri : baq-, kür- “görmek, bakmak, anlamak, sezmek, bir şeye maruz kalıp sıkıntı çekmek, sanmak, kabul etmek”, qara- “bakmak, bü- yütmek, göz kulak olmak” vb. 3.2. İşitsel algılama fiilleri: işĭt- “işitmek, duymak, dinlemek”, tuy- “duymak, sezmek, hissetmek” vb. 3.3. Tatma ile ilgili algılama fiilleri: tat- “tatmak, ağzına atmak, başından geçmek”, awqatlan- “tatmak, yemek”, tämlä- tatmak” vb. 3.4. Koklama ile ilgili algılama fiilleri: yĭśtä- “koklamak”, hula- “solumak, koklamak, nefes almak”, yĭśkän- “koklamak, aramak”, yĭśnä- “burna çekmek, koklamak”. 3.5. Dokumakla ile ilgili algılama fiilleri: qatıl- “değmek, dokunmak, elle- mek”, tiy- “değmek, temas etmek, çarpmak, vurmak, etki bırakmak”, qapşa- “do- kunmak, elle yoklamak” vb. Sonuç Şekil bilgisinin önemli ögelerinden biri olan fiiller, somut ve soyut nesne ve kavramlarla ilgili her türlü oluş, kılış, kılınış ve durumları ifade etmektedir. Başkurt Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde fiillerle ilgili pek çok çalışma mev- cuttur. Bu çalışmalarda fiiller çeşitli yönlerden incelenmiştir ancak fiiller yapı, şekil, anlam, çatı, kılınış ve görünüş gibi çeşitli özellikler bakımından değerlen-