Актуальные вопросы тюркологических исследований

195 Actual Problems of Turkic Studies Şu anda, dünyanın en büyük korkusu içinde debeleniyordu. (Kemal Tahir) Bu örnekte de debelenmek leksemiyele anlaşılır bir şekilde bir durumun tas- viri yapılmıştır. fellik fellik : bir yandan bir yana telaşla koşma manasına gelir. Fellik fellik seni arıyorum .(TDK) kös kös : başı önde sağa sola bakmadan yürümeyi anlatır. Kös kös yürüdü gitti. (TDK) Par par: parıltılı olmayı, parlamayı anlatır. Gözleri tan yıldızı gibi par par yanar.(Hamzavi, Hamza-name) tıpış tıpış : kısa adımlarla kısa yürümeyi anlatır. Hu hu hu Allah İyilik sağlık ver Allah Uyusunda büyüsün inşallah Tıpış tıpış yürüsün maşallah (Derleyen: Nedim Orta, Van ve yöresine ait ninni ) tiril tiril: 1. kumaş için titrer gibi dalgalanan. 2. Tertemiz olmayı anlatır. Çocuklarını tiril tiril giydiriyor. (T.Söz.) zangır zangır: kuvvetli sarsılma ve titremeyi anlatır. Zonklamak: vücudun bir yeri veya nabız vurur gibi kesik kesik ağrımak ya da sancımayı anlatır. Uyuyamıyor, başının zonkladığını duyuyor, evini düşünüyordu. (Ömer Seyfettin) Bu örnekler ışığında sonuç olarak şunlar söylenebilir; yansıma leksemle- rinin bir türünü meydana getiren ses öykünmesi leksemlerinin belirtisi <ses> iken, ses simgelemesi leksemlerinde Varoni’nin osnovı fonosemantiki eserinde de belirttiği üzere, temelinde işitme hariç her türlü insan duyusuyla algılanan nesne belirtileri bulunur. Bununla birlikte, olası belirtilerin büyük çoğunluğu- nu görme duyusuyla edinilenler oluşturur: hareket belirtileri (ani/uzun süreli, hızlı/yavaş, sert/yumuşak, düz olmayan/düz, kesintisiz/kesintili, düzensiz, kay- gan), durağanlık belirtileri(mesafe-yakın/uzak, boy-boyut-büyük/küçük, biçim- şekil-eğri,sivri,yatık şekil). Koklama duyusu insana hoş ya da hoş olmayan türlü kokuları sınıflandırtır. Tatma tat, tuzlu, ekşi, acı (aynı zamanda hoş olan ya da hoş olmayan şeklinde karakterize edebiliriz.) nesnelere ait tat belirtilerini ayırt etmemizi sağlar. Dokunma, deriyle dokunma gurubu belirtileri (dokunuş, değ- me, basınç, yüzey nitelikleri (pürüzsüz/pürüzlü, katılık-sertlik/esneklik)), ısı gu- rubu belirtileri(sıcak-soğuk), ağrı grubu belirtileri (batma, sancı, sızı, hafif ağrı, şiddetli ağrı) ayırt etme imkanı verir. Organik duyu ise açlık, susuzluk, boğulma gibi belirtileri insana edindirir. Bu sıralanan belirtiler, temel olarak ses dışındaki bütün belirti türlerini kapsar [4. S. 244]. Buna göre, ses yansımalı leksemler: 1. ses öykünmesi leksemleri, 2. ses simgelemesi (sinestemi) leksemlerinin oluşturduğu bir sınıf olarak karşımıza çıkar.