Актуальные вопросы тюркологических исследований

201 Actual Problems of Turkic Studies -mag, -meg, -mog, -mög ekleri fiil köklerine eklendiğinde hem ad hem de sı- fat oluşturur. Eski Türkçede -mak, -mek şeklinde olan ek Türkçe ile Moğolca arasında ortaktır. ÇM. çad- “yapabilme-” > çadmag “yetenekli, kabiliyetli”, ÇM. sur- “öğren-, oku” > surmag “eğitimli, alışkan” (Ersoy’dan aktaran Kartallıoğlu 2010. S. 45–46). Şekil yapısı olarak adlar, Türk ve Moğol dili gramerlerinde sayı, iyelik, belir- lilik/belirsizlik, adlarda hâl kategorilerine ayrılırlar. Adlarda sayı varlıkların ve nesnelerin âdetini, miktarını bildiren bir gramer kategorisidir. Adlar sayı bakımından teklik veya çokluk gösterirler. Türkçe ve Moğolca gramerinde teklik bildiren kelimeler yalın olarak tek başlarına kulla- nıldıklarında soyut veya somut bir ad niteliğindedir. TT. kitap , ÇM. nom ; TT. insan ÇM. hün ; TT. uğur , ÇM. sahius . Adlarda çokluk Türkiye Türkçesinde ad soylu kelimeye -lar/-ler ekleri getirilerek yapılır. Moğolcada ise ad soylu keli- melerin sonundaki ünlü, ünsüz harfle bitmesine ve ses olaylarına göre çokluk ekleri; -uud, -üüd; -çuud, çüüd; -çuul, -çüül; -nar; -d; -s eklerin birinin getiril- mesiyle yapılır. ÇM. nom “kitap” > nomuud “kitaplar”; ÇM. Mongol “Moğol” > Mongolçuud “Moğollar”; ÇM. bagş “öğretmen” > bagş nar “öğretmenler”; ÇM. zohiolç “yazar” > zohiolçid “yazarlar”; ÇM. üg “kelime” > ügs “kelimeler”. Adlarda iyelik nesnenin kime veya neye ait olduğunu bildiren, sahiplik göste- ren ve adların adlarla bağlantısını kuran işletme eklerinin kelimeye eklenmesiyle oluşan gramer kategorisidir. Türkçede adlarda iyelik ad soylu kelimeye getirilen iyelik ekleri yardımıyla bir nesnenin ben, sen, o, biz, siz onlar gibi şahıslara ait olduğunu ve sahipliğini gösterir. TT. kitabım , çantan , arabası , çocuğumuz , eliniz , okulları gibi. Moğolcada adlarda iyelik hem iyelik ekleri hem de iyelik zamiriyle karşılanır. Moğolcada iyelik ekleri -aa, -ee, -oo, -öö dört şekilli tek ekten oluşur. Bu ek Türkçede olduğu gibi şahıslara göre değişiklik göstermez. Nesnenin kime ait veya neyin parçasının olduğu bi , çi , ter , bid , ta , ted şahıs zamirleriyle anlaşılır. ÇM. Bi garaa ugaac baina “Ben elimi yıkıyorum”, ÇM. Ta gara ugaac baina “Siz elinizi yıkıyorsunuz”, ÇM. Ter nayzınhaa zahiag unşsan “Arkadaşının mektubunu okudu”. İyelik ekleri -aa, -ee, -oo, -öö ad soylu kelimeye eklendiğinde “kendi” anlamını verir. ÇM. ah “ağabey” ahaa “kendi ağabeyi”; ÇM. hüü “oğul” hüügee “kendi oğlu”; ÇM. nom “kitap” nomoo “kendi kitabı”. Moğolca ve Türkçede iyelik eki almış adlar iyelik ekinin işaret ettiği şahıs zamirleri veya adlar cümle yapısı bakımından aitlik grubu biçiminde bir tamla- ma oluşturur. Örnek; ÇM. miniy hüü TT. benim oğlum ; ÇM. çiniy ajıl TT. senin işin ; ÇM. tüüniy tsetserleg , TT. onun bahçesi gibi. Adlar, fiillerle olan ilişkisini belirlemek için hâl ekleriyle birleşerek adlarda çekim şeklini oluşturur. Hâl ekleri, adları yükleme bağlar. Adlar cümle içinde bağımsız değillerdir. Adlar cümle içerisinde diğer kelimelerle bir bağlantı kura- bilmesi için çeşitli durumlara girerler. Türkiye Türkçesinde 8 çeşit adların hâli