Актуальные вопросы тюркологических исследований

203 Actual Problems of Turkic Studies istemesiyle başladı [1. S. 53]. Bobrovnikov’a göre madde isimleri Moğolcadaki hün “insan”, gazar “yer”, duu “ses” gibi sözcüklerdir. Nitelik isimleri ise, sayn “iyi, güzel”, muuhay “kötü, hoş olmayan”, har “kara, karalık” gibi sözcüklerdir. Bob- rovnikov madde ismi ve nitelik ismi arasındaki farkı şu şekilde ifade etmektedir. “Nitelik ismi kendi biçimini değiştirmeden önad anlamı olarak kullanılmakta, madde ismi ise hiç bir ad soylu önad ve sıfat gibi kendi biçimini değiştirmeden kullanılmaktadır [1. S. 55–56]. Örneğin, tömör “demir” kelimesi bir addır. Bu söz- cük hurts tömör “keskin demir” sıfat tamlamasında bir madde ismi, tömör selem “demir kılıç” tamlamasında ise bir önad olmaktadır. Bunların dışında Bobrovni- kov göreceli isim terimini de kullanır. “Bu isim türü, var olan maddelerin aslına bakılmaksızın diğer maddelerle ilişkisi çerçevesinde ortaya çıkar. Bunlar madde isimlerinden ve nitelik isimlerinden türeyen kelimelerdir” [1. S. 57]. Örneğin: ÇM. Zagasçın “balıkçı” ( zagas “balık” kelimesinden); ÇM. sahaltay “sakallı” ( sa- kal “sakal” kelimesinden). İsimler arasından göreceli ismi ayırt etmek kolaydır. Luvsanvandan, Moğolca gramerinde adların cümlede söz dizimsel olarak hemcümlenin temel ögelerinden olan özne ve yüklemgörevinde hemde yardım- cı ögelerden olan nesne ve tümleç görevinde yer alabileceğini belirtir [8. S. 100]. Türkçe dilbilgisinde adların cümlede, yukarıda bahsi geçen Moğolca dil- bilgisinde olduğu gibi, benzer şekilde kullanılmasında bir sınırlama sorunu bulunmamaktadır. Örneğin: demir kapı , Türkiye Türkçesinde eşyanın neyden yapıldığı anlamı vermektedir. Adlar konusunda Türkçe dilbilgisini Moğolcadan ayıran bir unsur olan ad tamlamalarında tamlayan ve tamlanan kavramları iki ismin art arda dizilmesi ve aralarında bir anlam bağı oluşturmasıdır. Birinci ad ve ikinci ad arasında ait olma ilişkisinin özel şekli olarak ifade edilmektedir. İsim tamlaması söz dizimsel bir kategori olarak Türk dillerinin genel ti- polojik özellikler açısından kolayca açıklanabilir. Her bir belirtme grubu gibi, isim tamlamaları cümle dizilişi kuralına uygun bir şekilde belirten+belirtilen sırasına uymaktadır: demir kapı , Çorum leblebisi , Çorum’un leblebisi gibi. Dil bilimcilerden S.S. Mayzel “Türkçede isim tamlaması iki ad arasındaki kelime grubunun ilgi durum eki alarak veya almadan tamlayan – tamlanan tanımı ve aynı anda tamlanmış iki isim tek bir birleşimi temsil ettiğini” kabul etmektedir [10. S. 13]. Ad takımı bir söz dizimi birliği olup belirtme öbeklerinden biri sa- yılır. Türkçede basit belirtme öbeği şeklinde olsun veya birleşik cümle kuruluşu şeklinde olsun geniş bir işleyişe sahiptir. Ad tamlamaları belirtme öbeği olarak daima ad hükmündedir. Söz dizimi olarak adlar özne, yüklem, nesne, tümleç görevinde bulunmak- tadırlar. Ad kök ve gövdelerine, çoğul ekleri, hal ekleri, iyelik ekleri eklenebi- lir. Moğolcada ve Türkçede bir ada arka arkaya üç ek getirilebilir. Moğolcada çokluk eki, hal eki, iyelik eki şeklinde; Türkçede ise çokluk eki, iyelik eki, hal