Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 208 şamaktadır. Aynı yapı günümüz Türk lehçelerinde de karşımıza çıkar. Yapının TürkmenTürkçesinde isimlere eklenirken i - yardımcı fiilinindüşmesi neticesin- de - dIk şeklinde eklendiği görülürken aynı zamanda - dık yerine - lIk şeklinin de tercih edilerek ikili kullanımın var olduğu tespit edilmektedir. Türkmen Türk- çesindeki çok yaygın olan bu - dık /- lık kullanım biçimlerinin paraleli olarak, bir diğer Türk lehçesi olan Özbek Türkçesinde ise - lik şeklinin kullanıldığı görülür. Bu yapının isim ve isim türünden sözcüklere ; fiilimsi eklerini almış sözcükle- re ; isimden isim yapma eki almış sözcüklere ve isim çekim ekli sözcüklere eklenişi ile ilgili kullanım örnekleri aşağıda maddeler hâlinde gösterilecektir. A. İsim ve İsim Türünden Sözcüklere Eklenişi Türkmen Türkçesinde - dIk Eski Oğuz Türkçesinde gördüğümüz idük yapısı günümüz Türkmen Türk- çesinin standart yazı dilinde devam eder. Ancak, idik yapısının çoğunlukla isme doğrudan - dIk ama aynı zamanda - lIk şeklinde bağlandığı; böylece ek- leşmeye başladığı görülür. Bu kullanım esas itibariyle arkaik idük(i ) yapısı olup günümüz Türkiye Türkçesine “olduğu” biçiminde aktarılır: Şu cümledeki çınıdıgı (çın idigi) kullanımı idik yapısının ekleşme sürecine örnek gösterilebilir: Kakamıñ yüzüne täzeden seredip onuñ çınıdıgını añdım . “Babamın yüzüne yeniden bakıp onun gerçek olduğunu anladım.” (UY, 87). Aşağıdaki örneklerde ise idik yapısının i- fiilinin düşmesi neticesinde kısa- larak geldiği isme + dIk şeklinde doğrudan eklendiği görülecektir: * Hat yazanıñ kimdigini tandım. “Yazı yazanın kimolduğunu tanıdım.” (UY, 19). * Nämäniñ nämedigini añşırman dilim tutuldı . “Neyin ne olduğunu anlama- dan dilim tutuldu.” (UY, 84). * Bu gorgunç möcegiñ leññeçdigini tanap, çagalar onuñ gorkuşına hezil edinip gülüşdiler. “Bu korkunç böceğin yengeç olduğunu anlayıp, çocuklar onun kork- masına alay ederek gülüştüler.” (DO, 6). * Olar golay goñşudıklarından başga-da, bir klasda okayardılar. “Onlar yakın komşu olduklarının dışında, aynı sınıfta okuyorlardı.” (DO, 56). * Kimedigi belli däl, gözlerini alartdı. “ Gemi olduğu belli değil, gözlerini be- lertti.” (DO, 90). * Demirçi oglunıñ mertdigine göz yetiren Köroglı onı tarıplap, arşa çıkaryar . “De- mirci oğlunun mert olduğunu farkeden Köroglı onu övüp, göklere çıkartır.” (G, 96). - lIk Türkmen Türkçesinde idik yapısı yukarıdaki örneklerde olduğu gibi çoğun- lukla eklendiği isme - dIk şeklinde gelir. Fakat - lIk biçimine dönmüş hâlde de kullanılır. İkili kullanımda belirli bir standart yoktur ve aynı kelimeye “yokdu-

RkJQdWJsaXNoZXIy MzQwMDk=