Актуальные вопросы тюркологических исследований

215 Actual Problems of Turkic Studies * “..ıstırap çekmek olduğuna göre, başından hiç olmazsa yeniden bir on altı cildi doldurabilecek maceralar geçmişti.” * “Vaat et, yarın unutacak olduktan sonra...” diye düşündüğümü hayal me- yal hatırlıyorum. b. -mAz+lIk - mazlık / - mezlik sıfat-fiil eki Çağataycada - maslık / - meslik şeklindedir: dünyada bilmezlik işdin yok yaman “dünyada bilinmedik işten kötüsü yok” (K 23b-11) [8]. Çağatay, - mazlık ; - mezlik ekinin bil - fiili ile infinitif (mastar), zamana vakte bağlanmadan adi bir isim gibi kullanıldığını belirtir ve “Acaba bu kelime menfi manâda olduğu için, iki defa - me+mek yâni bilmemek , şeklini kullanmaktan içtinap için mi tercih ediliyor” sorusunu sorar ve şu kullanım örneklerini gös- terir: KD19-9: amma bilmezlik savaş eyleyesi yere lutf eylemek . a) Nominatif + iyelik ekiyle. KD43-3: vezirüng ahmaklığı ve bilmezliği nişanı . b) iyelik + akk. ile. KD43-12 : senüng bilmezligüngi ve cahillıgangı sanga angladam . c) - mezlik yardımcı fiillerle et-, eyle- mürekkep fiil yapar, - mezlik burada adi bir deverbal isim gibidir. Bk. yeni Osmanlıcada görmemez1ik etmek . KD81-3aş.: bilmezlik eyledüm ve kendü kavmum için katı düşman kazandım . d) -mazlık, -dur ile pre- dikatif kullanılır. KD43: gayet bilmezlikdur kim kişi kendününg assısm ayrukla- rung ziyanı içinde isteye [6. S. 531]. Bugün Türkiye Türkçeninde de yaygın olarak görülen - mAzlIk (aynı şekil- de lehçelerde -mAslIk) yapısının, yukarıda örnekleri gösterilen sıfat-fiil ekle- rinden sonraki + dIk /+lIk şeklindeki ikili kullanımlardan da hareketle: -mez erdük(ü) > -mez edük(ü) > -mez idük(ü) > -mez idik(i) > -mezlik(i) biçiminde bir gelişim süreci geçirmiş olduğu söylenebilir. Türkmen Türkçesinde -mAz+lIk Yapı Türkiye Türkçesinde “-mezlik; -mez olduğu, -memek; -mama” gibi ya- pılarla karşılanır: * Söyün bu düşünişmezligiñ añırsına yetmek istedi . “Söyün bu anlaşılmazlı- ğın aslına ermek istedi.” (DO, 91). * Bu yagdayımı hiç kime bildirmezlik şerti bilen .. “Bu durumumu hiç kimse- ye bildirmemek şartıyla..” (UY, 33). * Bu yıl meniñ klasdan-klasa geçip bilmezligim mümkin . “Bu yıl benim bir üst sınıfa geçememem muhtemel.” (DO, 7). * Göroglı bolsa, öz nobatında, Öveziñ gola düşmezliginiñ aladasını edyär . “Gö- roglı ise, kendi çapında, Övez’in ele geçmez olduğunun kaygısını yaşar.” (G, 72). * Düybüne suv yıgnanıp doñup galmazlıgı üçin, çukurını tekizledi . “Dibine su toplanıp donmaması için, çukuru düzledi.” (DO, 89).