Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 216 Özbek Türkçesinde -mäslik Türkmen Türkçesinde ve Türkiye Türkçesinde - mAzlIk biçiminde olan kul- lanım Özbek Türkçesinde - mäslik şeklindedir: * Oyläbråķ cävåb bermåķ üçün köñliniñ tälväsägä tüşmäsligi därkår . “Düşü- nerek cevap vermek için, gönlünün kuşkuya düşmemesi gerek.” (KK, 24). * Sen biläsänki, päri xalķıniñ tänigä ådamzådniñ täni tegmäsligi keräk . “Sen bilmelisin ki, perilerin tenine insan teninin değmemesi gerek.” (ÖXE, 65). * … öziniñ devlärgä oxşamäsligigä acablanib, özini ulardan yiråķ sezä båşlabdi. “…kendisinin devlere benzemez olduğuna (oluşuna) şaşırıp, kendisini onlardan uzak hissetmeye başlamış.” (ÖXE, 165). * Şeriklärim meniñ sözimdän acablandilär vä hålimniñ åġirligini körib, ketmäsligimniñ säbäbini soray båşladilär . (ÖXE, 43). * ... sirni heç kimgä aytmäsliklärni toġrisidä ulärdän ķattiķ va’dä ålgän . “..sırrı hiç kimseye s öylememeleri hususunda onlardan kesin söz almış.” (KK, 96). İsim-Fiil Eklerinden Sonra -mAk+lIk Türkçenin tarihî dönemlerinde ve günümüz Türk lehçelerinde isim-fiil eklerinin + lIk ekiyle genişlemiş biçiminin kullanıldığı görülür. Eckmann, - mak/ -mek ekinin manasında bir değişiklik olmaksızın üzerine - lıq / - lik ekini aldığını belirtir ve örnekler verir: * qaynatmaklıknıñ içinde hükmi bir “ kaynatmak için de hüküm bir” (A 17b- 9); maña sünnet sözlemeklik qāline “bana sünnet söylemek sözüne” (KTB8a-5); hem anıñ nitmekligin sözlemege “hem onun ne yapması gerektiğini söylemeğe” (A 11a-8. 8.3) [9. S. 104]. Bu yapıyla ilgili eski metinlerden örnek verecek olursak: * śabr ķıldı baban öldürmeklige / hem dedeñü oda yandurmaķlıġa (1590) [14]; “ Barıp kilmekligi derki ķılınmay (T 12/63) [3]; Butqa secde qılmaqlık kāfirlıq turur [10. 366-15]; Bu dünyanı sewmeklik sebebidin cümle maqśiyat bizlerdin keldi erse ” [10. 395-9]. Bu kullanım biçiminin günümüz Türkiye Türkçesinde de devam ettirilir: * “ Ayrılırken o akşam için hangi rüyaları görmekliğim icap ettiğini sordum .” (SA); * “ Bu itibarla akşamki yemeğimutfakta yememizin veya hiç yememekliğimizin ehemmiyeti yoktur. ” (SA); * “ Sağdan soldan bulduğum saatleri tamir etmekliğim …”(SA, 228); * “... behemehal tanımaklığım lazım geliyordu .” (SA) Türkmen Türkçesinde a. -mAk + lIk idük yapısı dilin gelişim süreci içerisinde, isimlerden sonra kullanımdan