Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 220 Özbek Türkçesinde: * Sen mäktäbdäligiñdä bir kişnäsäm, meni söyişgä täräddüd ķılayåtgän .. “Sen okulda olduğunda ben kişneyince, beni kesmeye tereddüt eti..” (ÖXE, 224). * Ålåviddin bir kämpirni tåpib, uyda kim bårligini, çålniñ ķayerdäligini, şamçıråķ ķayerdä turişini sorabdi . “Alaviddin bir yaşlı kadını bulup, evde kimin olduğunu, ihtiyar adamın nerede olduğunu , lambanın nerede durduğunu sor- muş.” (ÖXE, 84). * Manimçä, orisniñ bizdän yuķaridaliġi uniñ ittifåķıdan bolsa kerak . “Bence, Rusların bizden yukarıda olduğu (üstün olması) onların ittifakından olsa gerek.” (ÖK, 22). Eski erdük ve bolduk Yapılarının Karşılıkları Üzerinde durduğumuz erdük yapısı günümüz Özbek Türkçesinde ekän ve ge- nişlemiş biçimi ekänlik yapılarıyla karşılanır. Aynı şekilde eski bolduk yapısı da bolgän ve genişlemiş şekli bolgänlik biçiminde devam eder. Eski erdük biçimi Özbek Türkçesinde yerini ekän yapısına bırakmakla birlik- te, + lik şeklindeki kalıntısıyla da aslında kullanıma devam edilmiştir. Mesela, G. Abdurrahmanov Özbek Tilining Tarixiy Grammatikası adlı çalış- masında Kutadgu Bilig’den getirdiği “adam oġlı aġırlıġı bilik birlä erdügin ayur” örneğini “ådam zåtinin qimmati bilimdä ekänligini bäyån etädi.” şeklinde Özbek Türkçesine aktarırken erdügin yapısını ekänligin biçiminde verir [1. S. 405]. Özbek Türkçesindeki ekän yerine Türkmen Türkçesinde ise idik kullanılır. Mesela, A. Borcakov, Türkmen Klasik edebiyatında görülen “Özge yarıñ bar ekenin bilmedim” gibi örneklerde eken sözü günümüz Türkmen Türkçesinde bar ekenin yerine bardıgını denilir, der. Buradan da anlaşılacağı üzere eken yerine idik kullanılmaktadır [5. S. 38]. * ekän * ... Miryåķub äkäniñ kättä hünäri bår ekänini yaxşi bilişädi . “..Miryakub be- yin büyük yeteneklerinin var olduğunu iyi bilirler.” (KK, 58). * Özimniñ ķız ekänimni yigitgä tüşüntirdim . “Kendimin kız olduğumu deli- kanlıya aşikâr ettim.” (ÖXE, 20). * Şähzådä bu kişiniñ Måhistaraniñ åtasi ekanini taxminlädi . “Şehzade bu kişi- nin Mahistara’nın babası olduğunu tahmin etti.” (54). * Ular Ålåviddinniñ uyi ekänini aytibdilar . “Onlar Alaviddin’in evi olduğunu söylemişler.” (ÖXE, 83). * Men Såmirniñ beş yüz ayiķdän küçli ekänini öz közim bilän körgänmän . “ Ben Samir’in beş yüz ayıdan güçlü olduğunu kendi gözümle gördüm.” (ÖXE, 165). * Yigit musåfir ekänini, bir båyniñ xizmätkåri bolib bu yerlärgä kelib ķålgänini aytib beribdi . “Delikanlı misafir olduğunu , bir zenginin hizmetkârı olarak burala- ra geldiğini söylemiş.” (ÖXE, 327).