Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 224 oğlum olduğunu ondan bileyim” [12. D-118, 9]; Pay Pürenüñ oġlı olduġın bile- mediler. “Pay Püre’nin oğlu olduğunu anlayamadılar.” [12. D-73, 6]. Türkmen Türkçesinden: Kakañ Atayeviñ ogludıgıñı bilyän, yöne sovhozımızda Atayev atlı kän, sen olarıñ haysısınıñ ogludıgıñı bilesim gelyär. (UY, 6); Gızcagazı bada bat bagrına basan bu ayalıñ Maysanıñ ecesidigini Agalı derrev danadı . “Kızca- ğızı hemen bağrına basan bu kadının Maysa’nın annesi olduğunu Agalı derhal tanıdı.” (DO, 21). Özbek Türkçesinden: Çünki uxlab yåtgän yigit oġli ekäniga ķuvånibdi . (ÖXE, 243). müsåfirxånägä kelib tüşgän kimsäniñ ayål ekanligi, åldidägi nävķırån yigitçä uniñ oġlı ekanligini paylab .. (ÖXE, 89); Türkiye Türk- çesinden: 1923’te kardeşini ve onun çoluk çocuğunu bekleye bekleye ölen halası olduğunu öğrenmişti . (SA). → “+da olduğu”. Tarihî metinlerden: Ħan ķızı aydur: Ķazan oġlan avda idügin andan bileyim kim.. . “Han kızı söyler: Kazan oğlanın avda olduğunu ondan bileyim ki…(D-140, 13). Türkmen Türkçesinden: Mañlayı düñküldäp pencirä degende bolsa özüniñ otagdalıgını añıp galyar . “Alnı gümbürtüyle pen- cereye çarptığında ise kendisinin odada olduğunu fark eder.” (UY, 96). Özbek Türkçesinden: Miñbåşi mehmånlarniñ öz öyidä ekäni eşitib, hayrån boldi . “ Binbaşı misafirlerin kendi evinde olduğunu işitip, şaşırdı.” (KK, 70). Türkiye Türkçesinden: Farkındalığı böylece kaydetmekle ne duygular aktarılabiliyor ne şiirsel bir metin yaratılabiliyor . (E. Atasū: Türkçe Sözlükten). IV. Sonuç Ve Değerlendirmeler 1. Eski Türkçedeki erdük ve daha sonraki dönemlerdeki idük yapısının ar- kaik biçimi “ne idüğü belirsiz” kullanımında yaşamakla birlikte başka izleri de mevcuttur. 2. Eski Türkçede erdük ve bolduk olmak üzere iki mevcut yapı vardır. Bu yapılar Türkçenin tarihî dönemlerinde yan yana kullanılmış olmakla birlikte dilin tarihî gelişimi sürecinde kullanım sıklıkları da farklılık göstermiştir. Gü- nümüzde bolduk yapısı fonetik değişim neticesinde yerini Oğuz grubu lehçe- lerinde olduk yapısına bırakmıştır. Doğu grubu lehçelerinde ise bolgan yapısı ile karşılanır. Aynı şekilde erdük yapısı Eski Oğuz Türkçesinde idük şeklinde yaygın olarak kullanılırken, bugün yerini Türkiye Türkçesinde olduk yapısına bırakmıştır. Ancak idük biçimi Türkiye Türkçesinde arkaik olarak ne idüğü ifadesinde yaşamakla birlikte aslında bu örnek dışında + lIk şekline dönmüş biçimiyle de kullanılmaya devam etmektedir. Yapının Türkmen Türkçesinde + dIk ya da + lIk ve Özbek Türkçesinde de yine + lIk şeklinde karşımıza çıkması bu görüşü destekler niteliktedir. Doğu grubu lehçelerinde erdük > + dIk / + lIk biçimini alırken, erdük yapısı aynı fonksiyonda ekän ile karşılanmıştır. 3. Eski er- fiilinden gelen i- (imek) fiili yerine bugün Türkiye Türkçesinde eski bol - fiilinden gelen ol- fiili kullanılır olmuştur. Dolayısıyla da tarihî dönem-