Актуальные вопросы тюркологических исследований

369 Actual Problems of Turkic Studies zincirin halkaları arasındaki bağ rastgele bir bağ değil, mana olarak birbirini tamamlayan; bir hiyerarşi daha doğrusu muhtevasında bir tekamül bulundur- maktadır. Tebliğimizin konusu olan Hayat Ağacı ve Su motifleri bu zincirin halkalarından ikisidir; balık, yer-gök, dağ ve kün-ay motifleri ile birlikte suda hayat motifi ’ni oluşturmaktadır [1]. Suda Hayat Motifi olarak adlandırdığımız bu motifler, dünyanın yaratılışı (kozmogani) ile ilgilidir. Altay Yaratılış Destanı yaratılışı şu şekilde anlatır: Gök ve yer yoktu. Uçsuz bucaksız deniz vardı. Tanrı Ülgen (Aa-kay, Kurbustan) bu deniz üzerinde uçu- yor [2], konacak katı yer arıyordu fakat bulamıyordu....sudan çıkan bir taşın üzerine oturdu . Ne yaratayım diye düşündü. Ak-Ana (Ak ene) “yaptım oldu” de, dedi ve kayboldu. Ülgen “ Yer yaratılsın” dedi, yer yaratıldı. “Gökler yaratıl- sın” dedi, gök yaratıldı. Böylece bütün dünyayı yarattı... Dünyayı yaratırken Ülgen ay güneş dokunan altın dağ (ay kün tiygen altın tu) üzerinde oturdu. Bu dağ yer ve gök arasında idi...” [3]. Suda hayat motiflerinden hayat ağacı [4] motifini B. Ögel Altay mitolojisin- deki Dünya ve Gök Ağacı olarak şu şekilde anlatmaktadır : Altay mitolojine göre gökyüzüne doğru çok yüksek bir çam ağacı yükseliyordu. Gökleri delip çıkan bu ağacın tepesinde Tanrı Ülgen oturuyordu. Şaman davullarında görülen bu ağacın kökleri dünyada değil, göktedir. Bu ağaçların dokuz dalı vardır. Bu gök ağacı , gökteki bir dağ veya tepe üzerinde oturtulmuştur. Ağacın bir yanında ay bir yanında güneş bulunurdu [5]. Abakan Türklerine göre dünyanın ortasında göklere kadar yükselen bir de- mir dağ ve bunun üzerinde yedi dallı bir kayın ağacı bulunmaktaydı [6]. Yakut Şamanlarının her birinin bir ağacı vardı. Bu ağaca Turuu adı verilirdi. Şaman ölünce ağacı da yok edilirdi. Tanrı, gökte ilk şamanı yarattığı zaman, onun evinin önüne diktiği ağaç, ilk şaman göğe çıktığında (uçavardığında) sol- mamıştır. Çünkü o gök şamanının “yıkılmayan, çökmeyen” gök ağacı “ Tuspet- Turuu ” idi [7]. Yakut Türklerine ait Er-Sogotoh Destanı ’na göre; ilk insan nereden geldi- ğini, nasıl doğduğunu düşünmüş; onu Büyük Ana Kübey Hatun’un (doğuma yardım eden kutsal ruh, Altay Türklerinde Umay) içinde bulunduğu ağacın doğurduğuna inanmıştır; çünkü içinde bulunduğu ağaçtan içinden süt (hayat suyu) akmaktadır [8]. Hayat Ağacının köklerine can veren bu su , aynı ağacın dallarında vücuda ve dile gelmektedir. Bu dile geliş çeşitli sanat eserleri üzerinde kıvrımlı hare- ketler ile çizilen ağaç dalları, farklı dönemlerde değişik hayvanlar ve bunların (ejder, kaplan-kurt yelesi gibi) uzuvları haline girmesi ve daha sonra sanki bitki figürlerinin stilize edilmiş hali gibi görünmektedir. Tespitimize göre; bu dal- lardaki hareketi sağlayan ve başka birçok hayvana ve varlığa geçen bu geçiş unsuru mana boyutunda yani metafizik arka planda böke ’yi, yani kut ’u sembo-

RkJQdWJsaXNoZXIy MzQwMDk=