Актуальные вопросы тюркологических исследований

379 Actual Problems of Turkic Studies c) sanat: турецкий диван (Türk divanı); oттoмaнкa, (Osmanlı divanı); турецкие узоры (Türk nakışı); турецкиe букеты (Türk demeti, buketi) dokuma mamullerinde ve uygulamalı sanat türlerinde kaplar ves. üzerinde çizim olunan çiçek demeti; турецкие огурцы, турецкий боб (Türk hıyarı, Türk fasulyesi) de- koratif desen, süsleme; buta... Rusçadaki Türkçe kelimeler içinden seçtiğimiz bu çeşit sözlerle ilgili şunu kaydetmeden geçemeyiz: diğer türkizmler gibi bu grup kelimelerin bazıları hem tek başına hem de etnonimlerle birlikte kullanılıyor: «мы бросились к саблям ; дамы попадали в обморк» (А.С. Пушкин. «Выстрел»); «Я готов был уже ударить его своею турецкую саблею , как вдруг он снял шапку и закричал» (А.С. Пушкин. «Капитанская дочка»). Bilindiği üzere, “ sablya ” Türk sözü (sö- zün Doğu Slav dillerine çok eski çağlardan-Kama bulgarlarından geçtiği bilin- mektedir) dış tarafı kesici eğri olan kılıç atlı türk savaşçısının silahı olmuştur; 11–13. yüzyıllar arasına ait bütün Rus salnamelerinde rastlanıyor. Gittikce Slav dünyasını ve Macaristan’ı kapsıyor, buradan daha sonraları Avrupa’nın Slav ol- mayan halkları arasında yayılıyor [5. С. 179]. Ruslar daima seferde olan “göçe- be” Türklerden bir takım askeri alışkanlıkları alırken bu silah adı da aktifleşiyor ve eski Rus sözyaratma örnekleri olan sablişka , sabelki , polusablişka (Palas), sa- belnik , sabelşik kılıç ustası, sablevidnıy kılıçvari (сустав, лопасть) tıbbi terimi, саблезубый тигр kedigiller ailesine mahsus hayvan; сабля-рыба kılıçabenzer balık, сабельник çokyıllık ot (yaprakları kılıç tiyesine benzediği için) ves gibi çe- şitli gruplara ait kelimeler meydana çıkmıştır. Dahası gittikce bu sözden eski rus lakapları: Sablya, Dolgaya Sablya, Vostraya Sablya; ardından sırayla Sablin, Vost- rasablınler gibi rus soyadları doğmuştur [5. С. 184; 6. T. 13. С. 27–28]. Bu konuyla ilgili belirtmeliyiz ki, belli bir türkizmin tek halde işlenmesi ile onun kendi etnonimi-alındığı kaynak dilin adı ile birlikte işlenmesi ile elde edi- len sonuçlar farklıdır; öyle ki, halkın adı ile birlikte işlenen örneklerde kelimenin ifade, etki gücünün artırmasına hizmet ettiği göz önündedir. Örneğin, Türk dille- rinden alınmış ve Rusçaya uzun ve sıkı ilişkiler sonucu geçen kelimelerden sayı- lan baraban [7. Т. 1. С. 122] kendi esas anlamıyla (vurmalı çalgı aleti, davul) bera- ber Slav dillerinin hem askeri, hem tıbbi terimleri arasına dahil olmuş; sözün bu dillerde kazandığı gramer özellikleri — «Дождливые капли барабанили в окна с особенной силой, ветер плакал в трубах и выл, как собака, потерявшая хозяина» (А.П. Чехов. «Цветы запоздалые»); iş nöbetini bitirmek, işi tamam- lamak: «Как отбарабанили дневные рабочие свою упряжку, двенадцать часов кряду, сейчас их ночные сменят» (А.И. Куприн. «Юзовский завод») gibi gösterdiğimiz örnekler kelimenin Rusçada geniş faaliyet imkanlar taşıdığına kanıtıdır. Tüm bunların yanı sıra, kelimenin hem tek, hem de kendi tayin edicisi ile kul- lanılmasına bakalım: «...с двух сторон вдруг послышалься треск барабанов

RkJQdWJsaXNoZXIy MzQwMDk=