Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 544 Hamidullah Tarım’in Türkistan Tarihi: Türkistan 1931–1937 İnkılap Tarihi (İstanbul, 1983) adlı eseri Doğu Türkistan'da bilhassa 1931 yılında başlayan Kumul ihtilali ve akabinde gelişen olaylarla ilgili bilgi vermektedir. Müellif daha sonra göç ettiği 1949 yılına kadar ki olaylara da eserinde yer vermiştir. Bu bağlamda Osman Batur ile alakalı verdiği bilgiler birinci elden kaynak hüvi- yetindedir. Eserin orijinali Çağatay Uygurcası ve alfabesiyle kaleme alınmıştır. İngiliz Konsoloslarının verdiği bilgiler : 1946 yılında resmî davetli olarak İli’ye giden Urumçi’deki İngiliz Konsolos vekili Graham, 1944–1945 yıllarında İngiliz Konsolosu olarak Urumçi’de bulunan Turral’ın, Kaşgar İngiliz Başkonsolosu Etherington Smith’in bölgeden naklettiği haberler Gulca inkılâbı ve dönemin olayları hakkında ana kaynak hüviyeti taşımaktadır. Bu konudaki bilgileri ise A.D.W. Forbes’in “ Ma Chung-ying” (EI. C. V. Leiden, 1984), Muslim Separatism in Nortwest China During the Republican Period, 1911–1949 (Basılmamış Doktora tezi, Leeds Universitesi, 1983) ve Doğu Türkistan’daki Harp Beyleri (Doğu Türkistan’ın 1911–1949 Arası Siyasi Tarihi), (çev. Enver Can, Münih, DTV Yay., 1990) adlı çalışmalarında sıkça başvurduğu İngiliz arşiv belgeleri yanında Doğu Türkistan’ın 1911–1949 dönemi hakkında en kapsamlı ve objektif çalışmalardır. Owen Lattimore, 1950 yılında neşrettiği Pivot of Asia: Xin-jiang: Xin-jiang and the Inner Asian Frontiers of China adlı eserinde Sheng Shi-cai’in 1934–1942 yılları arasında gerçek reformlar yaptığını, ayrıca Doğu Türkistan’ı Sovyetler Birliği ile iyi ilişkiler, demokrasi ve ülke halkının çıkarları gibi üç prensibi ilke edinerek sorunsuz bir şekilde idare ettiğini ifade etmektedir. Lattimore’nin bu eseri de Osman Batur ve Doğu Türkistan hakkında yapılacak çalışmalarda de- ğerlendirilmesi gereken bilgiler ihtiva etmektedir. Lattimore’nin ayrıca Inner Asian Frontiers of China (Boston, 1962) çalışması da Doğu Türkistan hakkın- daki değerli bilgiler vermektedir. Fransızların “ Citroen Keşif Heyeti ”nin bölgedeki faaliyetlerini eser haline getirdikleri çalışmalarında Ma Zhong-ying [7] in Tungan süvari bölüğü ile Jin Shu-ren [8]’in makineli tüfek bölüğü arasındaki mücadelelerini birinci elden ve görgü tanığı olarak aktarmaktadırlar. Le Févre’nin An Eastern Odysses (Lon- don, 1962) verdiği bilgilere göre bu savaşta çok sayıda Moğol askeri, Çinli bir- liklerin safında yer almıştır. Eser dönemin olaylarını ilk elden aktaran kaynak olması hasebiyle değerlidir. V.İ. Petrov’un Myatejnoe serdtse Azii, sintszyan kratkaya istoriya narodnıh dvi- jeniy i vospominaniya (Moskova, 2003) adlı çalışmasında Tungan karargâhında bulunduğu 3 Temmuz-16 Ekim 1933 tarihleri arasında, Ma Zhong-ying’in birlik- leri kuşatma altındaki Çin askerî garnizonuna 43 hücum yaptığı yazılıdır. Bu an- lamda Petrov’un eseri de birinci elden kaynaklar arasında sayılabilir. Bu dönemde Kumul Eskişehir’de 108 gün kalan Petro, 16 Ekim’de Urumçi’ye hareket etmiştir.