Актуальные вопросы тюркологических исследований

545 Actual Problems of Turkic Studies Sheng Shi-cai, Red Failure in Xin-jiang (East Lansing, 1958) adlı hatıratında, hem kendi dönemi hem de Doğu Türkistan’ın genel durumuyla ilgili alarak, taraflı da olsa, bilgiler bulunmaktadır. Bununla birlikte Sheng’in eserini kulla- nırken bir hatırat olmasını göz önünde bulundurmak gerekmektedir. Zhan Da-jun’un Xin-jiang fen bao qi shi nian , (C. IX, Tai-bei, 1980) adlı eseri Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin Gulca’daki yönetimi ve dönemin siyasî olayları hakkında, taraflı da olsa, bilgiler aktarmaktadır. Ayrıca Gulca liderleri ile Sovyet- ler Birliği arasındaki bağlantıları Çin açısından objektif bir şekilde değerlendir- miştir. Da-jun, Osman Batur’un bölgede yaşayan Kazak halkını rahatsız ettiği ve alçakça hareketlerde bulunduğunu iddia ettiği çalışmasında, Kazak halkının hay- vanlarını boğazladığından ve kadınlarına tecavüz ettiğinde de bahsetmektedir. Bununla da yetinmeyen Da-jun, Osman Batur’un Kazak gençlerini kendilerine katılmaları için zorladığını da yazmaktadır. Hâlbuki Osman Batur’un hayatı ve faaliyetleri tarafsız bir şekilde ele alınıp incelendiğinde, kendi halkından birisi- nin kadınına el uzatması hem onun ahlaki değerleriyle, hem yetiştiği çevrenin şartlarıyla hem de inanmış olduğu dinin vecibeleriyle uyuşmadığı anlaşılacaktır. Osman Batur’u bizzat tanıyan ve Türkiye’ye yerleşen hiçbir Kazak Türkü de bu konulardan bahsetmemiştir. Şayet Osman Batur bu nevi hâl ve hareketleri yap- mış olsaydı konu mutlak surette yazılı materyallerde yerini alırdı. Bu tip iddialar daha ziyade propaganda amaçlı Çin asıllı kişilerin yazdıkları eserlerde yer almak- tadır. Çin kaynaklarında bu konu Osman Batur ve mücadelesi açısından bir eleş- tiri olarak kullanılmıştır. Lâkin dönemin şartları incelendiğinde her iki taraf da bu olayı kendi mücadelelerinin başarıya ulaşması için zorunlu görmüş ve bunun gereği olarak halktan istifade edebilmek gayesiyle zaman zaman hâkim oldukları bölgelere halkı göç ettirmişlerdir. Osman Batur’un faaliyetleri halkın daima zorla göç ettirildiği şeklinde değerlendirilirken, Çinli idarecilerin yaptırdıkları ise halkı Banditlerden (terörist, çapulcu) korumak için yapılmıştır şeklinde sunulmuştur. Bu taraflı yorumlardan ziyade mevzu bahis edilen eseri Osman Batur’un faaliyet- lerini ortaya koymaya çalışmak daha objektif olacaktır. Baymirza Hayit’in “ Doğu Türkistan’ın Türk Dünyasındaki Önemi ” (Doğu Türkistan’ın Sesi, No: 58), “ Şarqî Türkistan ve Rusya ” (Millî Türkistan, C. LXVIII. 1950. s. 23–27), Türkistan Devletlerinin Millî Mücadeleleri Tarihi (An- kara, 1995) ve Türkistan: Rusya İle Çin Arasında (İstanbul, 1975) adlı çalış- malarında Osman Batur ve Doğu Türkistan ile alakalı değerli bilgiler bulmak mümkündür. Bununla birlikte şunu da ifade etmek gerekir ki, Hayit’in Doğu Türkistan ile alakalı bilgileri nereden aldığı noktasında bilgi sahibi olmadı- ğımız ve çalışmalarının Doğu Türkistan ile alakalı yerlerinde nadiren dipnot kullanmış olması hasebiyle bilgilerine ihtiyatlı bakılmalıdır. Doğu Türkistan’ın siyasi tarihi, kültür hayatı, halkın durumu ve göç ile ilgili en sağlıklı bilgileri ise Erkin Alptekin’in Doğu Türkistan’dan Hicretimizin 40.