Актуальные вопросы тюркологических исследований

579 Actual Problems of Turkic Studies Tebriz’e kadar uzanan tüm Fars toprakları, çok güzel eyaletlerdir” diye not düş- müş; buranın İran için çok değerli bir ticaret yolu olduğuna dikkat çekmişti. Bu bölge, aynı zamanda Türk tüccarların geçiş yoluydu. Türk tüccarlar burada, İranlılara büyük gelir getiren Hazar Denizi’ne yakın Şirvan ve Gilan gibi bölge- lerle alışveriş yapardı. Volınskiy Şirvan’a dair gözlemlerini de şu cümlelerle ak- tarmıştı: “burada yerleşim yerleri kalabalık olup, tüm gıdalar mevcuttur, toprak- ları verimlidir ve pek çok hububat ve üzüm dahil pek çok meyve yetiştirilmektedir. Öyle ki, Türkiye’de bile rastlamadığım türde meyvelere burada rastladım. Ayrıca bu bölgede yeteri kadar orman mevcut olduğundan, dolayısıyla vahşi hayvanlar ve kuşlar da çoktu. Bunun yanı sıra balık açısından da zengindi. İpek üretimi olmayan köylerde bile, Kura Nehrine kadar olan bölgelerde az da olsa ipekçilik yapılırdı” [18]. Volınskiy ayrıca, Şamahı’da kaliteli bir ''fındık ve ceviz orma- nının'' bulunduğu hakkında da notlar düşmüştü. Volınskiy, burada çeşit çeşit üzüm mevcutsa da, Müslümanların üzüm sanayisine pek önem vermediğini tespit etmişti. O, eğer buradaki üzüm sanayi, deneyimli ustaların özellikle de Fransızlar'ın eline geçerse, bunun bölge için çok önemli bir gelir kapısı olaca- ğını da eklemişti. Volınskiy, İran’ın askeri gücüne dair de ayrıntılı bilgiler topladı: "İran’da pek çok yer gezdim, ama hiçbir kale göremedim. İran devletinin hazinesi boş oldu- ğundan askerlere maaşları düzenli ödenememektedir, öyle ki İran, 30 bin askeri bile bir arada tutmakta zorlanmaktadır. Bunların tamamına yakını piyadedir. Silah bakımından yetersizdir. Ordu içerisindeki en güçlü ve donanımlı asker- ler, Gürcülerdedir. Yine Dağıstanlılar da iyi savaşçılardır. Ama hem Gürcülerin hem de Dağıstanlıların Şah’a bağlılıkları zayıftır. Ülkenin her yerinde isyanlar sürüp gitmektedir. Özbekler, Meshetler, Afganlar isyan etmiştir. Hatta ekono- mik sıkıntılar yüzünden başkent İsfahan’da bile halk isyan etmiştir. Hanlar ve beyler üzerinde Şah’ın otoritesi tartışılır haldedir. İran, sadece düşmanlarına karşı değil, kendi içerisindeki isyancılara karşı da güvenlik konusunda acizdi- ler ” [19] . Volınskiy’e göre; bu zengin Kafkas bölgesi, Rus nüfuzu altına alınabilir ve istenirse askeri güç kullanılarak ele geçirilebilirdi. Nitekim elçi, "devletin başına yeni bir Şah geçmedikçe, bu devlet yıkılacaktır" yorumunda bulunmuştu [20]. Volınskiy, tüm bu değerli bilgileri uzun İran görevi sırasında toplamış ve Çar’a ulaştırmıştı. Aslında zaten, yerel idareciler, Volınskiy daha İran topraklarındayken, Şah hükümetinin emirlerine uymayı ve onun tarafından imzalanan anlaşmaları ta- nımayı reddetmişti. Nitekim Volınskiy Şamahı Hanı’na anlaşma maddelerini sunduğunda, ondan şu cevabı almıştı: “Şah aldığı kararlardan yerine getirilme- si mümkün olanlar yerine getirilecek, ama mümkün olmayanlar Şah kararına rağmen yerine getirilmeyecektir. Zira bu anlaşma, kendi kararnamelerine ve