Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 580 emirlerine kendisi bile uymayan boş kafalı bir devlet tarafından gerçekleşti- rilmiştir.” [21] Rusya ile İran arasında yapılan anlaşma ile ilgili olarak Lıstsev şunları söyle- mektedir: “1717 yılında Rusya-İran Ticaret Anlaşması yapılmış; bu anlaşmada Rusya tarafından İran’a dayatılan şu maddeler kabul edilmemiştir: 1) İran hü- kümeti tarafından Rus tüccarlarına ipek satın alma hakkının verilmesi; 2) İran hükümetinin Rus tüccarlarına verdiği zararların karşılanması; 3) İran hüküme- ti tarafından Dağıstanlıların Rus gemilerine saldırılarının engellenmesi.” [22] Volınskiy, İran sefareti sırasında her konuda başarılı olamamışsa da, pek çok konuda başarılı olmuştu. I. Petro, İran’ın Akdeniz üzerindeki Osmanlı limanları ile olan kervan ticaretini ortadan kaldırmayı amaçlıyordu. İpek ve hammadde ticaretinin Türkiye üzerinden değil, Rusya üzerinden yapılmasını arzuluyordu. İşte Volınskiy’nin Ehtem Devlet ile birlikte hazırladığı ticaret an- laşmasının ana amacı bu idi. Bu anlaşma, uzun görüşmeler sonucunda 30 Tem- muz 1717’de imzalanmıştı [23]. Bu anlaşmanın metni, Rusça olarak ilk defa M. Çulkov tarafından XVIII. yüzyılın seksenli yıllarında basılmıştır [24]. İran Devleti ile yapılan bu anlaşma, Rus tüccarlarına İran topraklarında serbest ticaret yapma yetkisi veriyordu. Böylece Ruslar, vergi ödemek suretiyle ipek ticareti yapabilme hakkına kavuşmuş; ihraç vergilerinden muaf tutulmuş- tu. Yine Rus tüccarların bürokratlar tarafından mağdur edilmesinin de önüne geçilmişti [25]. İran’a yapılan bu seferin sağladığı ekonomik kazançlar, zamanla görülmeye başlanmıştı. Örneğin, Rusya’da pamuk işletme sektörü oldukça ge- lişmişti. Halbuki pamuk Rusya’da yetiştirilemediğinden, bu sektör gelişmemişti ve Rusya, İran’dan ithal edilen pamuğu kullanıyordu. Rusya’nın İran pamuğuna olan bu bağımlılığı, Astrahan’ın Rus pamuk endüstrisinin merkezi haline gel- mesine yol açmıştı [26]. Yine 1720’de, yapılan bu anlaşma ile, İsfahan ve Şamahı şehirlerinde Rus konsolosluklarının açılmasına müsaade edildi. Açılması planlanan bu konso- loslukların görevi; ticaretle ilgili belgeleri hazırlamak, Rusların pasaport iş- lemleriyle ilgilenmek, ticari toplantıları ve anlaşmaları düzenlemek, bir tücca- rın vefatı halinde, mal varlığının miras sahibine verilmesini sağlamaktı [27]. Ancak konsolosluğun başlıca görevi, Rus tüccarlarının haklarını korumaktı (yerlilerle ortaya çıkan meselelerin çözüme kavuşturulması, Rus tüccarların alacaklarının temini gibi). Kaynaklardan anlaşıldığı kadarıyla, tüccarlarla ilgili bir mesele yaşandığında, konsolosluk tolmaçların (tercümanların) yardımına başvuruyordu. Ancak tercümanlar mesele çözmek yerine, daha çok mesele çı- karıyor ve genelde de İranlı hemşerilerini haklı göstermek için uğraşıyorlardı [28]. Ayrıca onlar, yabancı tüccarlardan da, zorla “tercüman parası” alıyorlardı. Volınskiy günlüğünde bu durumla ilgili olarak, “Hem Şamahı’da, hem de di- ğer Gilyan şehirlerinde, (yabancı tüccarlar) mal satılsın satılmasın; aidat, ver-