Актуальные вопросы тюркологических исследований

581 Actual Problems of Turkic Studies gi ve tercüman parası ödemek zorundaydı.” demektedir. Rus tüccarlar sadece Şamahı’da bir yılda 1000 ruble “tercüman parası” ödüyordu [29]. Bununla bir- likte Volınskiy’in 1717 yılındaki şikâyetinden sonra, Şah Hüseyin zorla alınan “tercüman parası”nı kaldırdı [30]. 1720 yılında Rus hükümeti İsfahan’a Semen Avramov’u konsolos olarak ve Şamahı’ya ise Aleksey Baskakov’u konsolos yardımcısı olarak atadı. Konsolos ve konsolos yardımcılarına verilen talimatlara göre, onların esas görevi, 1717 tarihli sözleşme gereğince, gibi tüm konularda Rus tüccarlarına yardımcı ol- maktı. Bunun için konsolos ve konsolos yardımcısına bu anlaşmanın bir kop- yası verildi. Konsolosun üzerinde önemle durması gereken görevi, İran’da Rus ticaretinin geliştirilmesini sağlamaktı. Konsolosun ayrıca, yabancıların İran’da- ki ticareti faaliyetlerini de sürekli olarak takip etmesi de isteniyordu. Konsolos- ların özellikle; Avrupalıların Bender-Abbas’taki ticareti hakkında, oraya getirip götürdükleri mallar hakkında bilgi toplaması gerekiyordu. Bununla birlikte daha önce Volınskiy’nin başarısız olduğu konular da ol- duğunu söylemiştik. Nitekim İran’da tüccarlar için Ortodoks kilisesinin inşa edilmesi meselesi, bunlardan biriydi. Bunun yanında Hazar Denizi’nde yeni bir liman inşası için de izin koparılamamıştı [31]. Volınskiy’in, Ermenilerin özellikle ipek ticaretini Avrupa pazarına Rusya üzerinden yapması girişimi de başarısız oldu. Volınskiy’e bu meselenin çözümü konusunda bütün yolları denemesi emredilmişti; ancak tüm yollar denenme- sine rağmen başarılı olunamadı. Bunun üzerine Volınskiy son bir yol olarak, Ermenilerin İzmir ve Halep’e gönderilen malları için engel çıkartmaya çalışmış; 6 Haziran 1719’da alınan kararla, Culfa şirketine sağlanan tüm kolaylıklar ve imtiyazlar sona erdirilmiştir [32]. İran tarihçisi A. R. Mahdavi’ye atıf yapan Kulakov, Volınskiy’e verilen gö- revlerle ilgili olarak şunları yazmıştır: “Volınskiy’nin İran’ın coğrafi, iktisadi ve siyasi durumu hakkında doğru ve net bilgiler toplaması lazımdı. O, İran’ın tüm zayıf yönlerini Büyük Petro’ya bildirmesi gerekiyordu” [33]. Bununla birlikte İran, o dönemde oldukça zor durumda olduğundan, Volınskiy’nin bu hamlele- rine karşılık verememiştir. Artemiy Volınskiy’in İran sefareti, Rus-İran ilişkilerinde bir dönüm nok- tasını teşkil etmiştir. Nitekim daha önce İran’la sadece ticari ilişkilerin gelişti- rilmesi amaçlanırken, Volınskiy’nin İran elçiliğinden sonra durum değişmişti [34]. Böylece Rusya, İran’ın kuzey bölgelerine yapacağı askeri seferin hazırlık- larına başlamıştı. Volınskiy’in İran misyonu; o dönemdeki tarihi ve siyasi durum, 1722 yı- lından sonra İran’ın Afganlar tarafından ilhakı gibi gelişmeler hesaba katılarak değerlendirilmelidir. Volınskiy’nin İran’la yaptığı ticari anlaşma (İran’da Rus Konsolosluğu’nun açılmasını içeren 8. madde haricinde) 1723 yılında geçersiz