Языки и литературы тюркских народов

86 Günümüz Türkçesinde aynı kelimenin tekrarı ( yavaş yavaş, güzel güzel ), yakın veya eş anlamlı ( delik deşik, bitip tükenmek ), zıt anlamlı ( az çok, acı tatlı ), bazen biri anlamlı diğeri anlamsız ( ayak mayak, kap map ) iki kelimenin arka arkaya kullanılarak bir tek kelime gibi anlam ifade etmesiyle ortaya çıkan yapılar genelde “ikileme” ( redoublement, reduplication) terimi ile karşılanmaktadır. Bunların cümlede veya konuşmada görevi anlamı güçlendirmek, ifadeye zenginlik katmak, ses ahenginden faydalanarak devamlılık ve çokluk ifadesi sağlamaktır. Oysa Türkçenin tarihi gelişimine baktığımızda iki ( bögü bilge; bul- tap-; buşuş gadgu; kizle- yaşur - ), üç ( kü çav at; yuñla- tit- ıdala - ) ve hatta dört ( aya- agırla- tapın- udun-; yaşur- batur- ört- kizle - ) eş veya yakın anlamlı kelimenin arka arkaya kullanıldığı yapıların farklı bir sebepten ortaya çıktığı anlaşılmaktadır. İlk örnekleri Orhun abidelerinde görülen bu yapılar Eski Uygur metinlerinden itibaren sayıca çoğalmış, Türkçe kelimelerin sırasına az da olsa Çince ( çın bütün / çın kertü / çın köni / çın kertü köni <Çince ? çjen, çin ”doğru”, tsuy yazuq / tsuy erinçü / tsuy ayıq qılınç / tsuy erinçü ayıq qılınç < Çince tszuy, dzuai “günah” ), Sanskritçe ( Bursañ quvraq < Sanskritçe buddha sangha “budist rahip cemaati”) kelimeler de girmiştir. Karahanlı, Harezm-Kıpçak, Çağatay, Eski Anadolu Türkçelerinde ise Türkçe kelimelerin yanı sıra Arapça ve Farsça kelimeler de bu yapının içine girmiş ( güç kuvvet, us akıl, arzu dilek ), bağlaçlı ( ve, takı/dakı ) şekilleri ortaya çıkmıştır. Buyapılarınortaya çıkış sebebi, fikrimizce, farklı lehçe özelliklerine sahip olan Türk boylarının bir araya gelerek bir devlet sınırları içerisinde birleştikten sonra oluşan yazı dilinde ortak anlaşmayı sağlamak için gerek farklı gramer şekillerinin gerekse de farklı kelimelerin bir arada kullanılmasıdır. Örneğin, bul- tap- yapısını oluşturan bul- fiili bugün sadece Oğuz grubunda, tap - ise Karluk ve Kıpçak gruplarında kullanılmaktadır. Günümüz Türkçesinde bulunan ev bark ikilemesindeki bark kelimesi tek başına Türkçede kullanılmasa da çağdaş Karluk lehçelerinde kullanılmaktadır. Çağdaş lehçelerin yazı dillerinin oluşmasıyla bu yapılardan bazıları kalıplaşarak korunmuş, büyük bir kısmı ise artık bunlara gerek kalmadığı için yok olmuştur.