Актуальные вопросы тюркологических исследований

International scientific conference XIX Ivanov Memorial Lectures 28 bağıntısı anlamını ileten fiil kelime şekillerinin yanı sıra, -ся ekine sahip oldukları halde dönüşlü çatıyla ilgisi olmayan (Örneğin aşağıda “orta” ve “ortak çatı” şekli olarak verilen oluşumlar) çok sayıda bağımsız fiil leksemini kapsayan ve öznel anlatılanları temsil etme yetisine sahip olan bir topluluktur. Bu durumun gözden uzak tutulmaması gerekmektedir. Nitekim Vinogradov, Rusçadaki çatı kategorisini leksik ve gramatik olayların, farklı cinsten oluşumların bir “yumağı” olarak karakterize etmiştir [10]. Görüşümüze göre bu karmaşık sorunlar yumağı, gramer teorisi mükemmelleştikçe, eylemlerle nesneler arasındaki bağıntılar hakkındaki bilgi iletimi aydınlandıkça, farklı dillerdeki araçlar öğrenildikçe adım adım çözülecektir. Şimdilerde Rusçadaki çatılar üzerine tek değil, birden çok farklı görüş hâkimdir. Vinogradov, Rusçadaki fiillerin, gövde şekliyle “dönüşlülük” ekli şekilleri arasındaki karşılıklı bağıntıları, açmak gerekirse eylemle edeni (fâili) veya edileni (mefûlü, objesi) arasındaki ilişkileri yansıtan “ ortak kavramın nüanslarını ” dile getirme işlevinin bulunduğunu tahmin etmiştir [11]. Görüşümüze göre bu çok verimli ve usa uygun tahmin, şöyle bir anlayışın biçimlenmesine zemin hazırlamıştır: Dönüşlü, işteş ve edilgen bağıntıların zihinsel yansımaları/imgeleri birbirine yakın, bir türden olması nedeniyle ortak/tek bir dil anlamı ile karşılanabilir. Şu halde Rusçada sadece iki, yani etken ve “ dönüşlü ” — Buna genel çatı dersek usa uygun olur- çatı şeklinin varlığından söz etmenin gerekliliğini itiraf etmeliyiz. Bunun karşıtı en yaygın görüşe göre ise, “dönüşlü fiiller”in içeriğinde (Latince ve diğer Hint-Avrupa dillerinde bilinen çatılarca) ifade edilen bilgiye [12] dayanılarak Rus dilinde “dönüşlü”, “işteş” ve “edilgen çatılar” tespit edilmiştir [13]. Yine Rusçada Hint-Avrupa (bükünlü, çekimli) dillerine özgü sıfır morfem in ( görevsel sıfır , anlamlı yokluk ) bulunduğundan hareketle sıfır morfemle temsil edilen, eylemle bağıntıda olan nesnenin, söz konusu eylemin edeni olduğunu bildiren etken çatı nın bulunduğu kabul edilir: ör. Заяц ест [Zayats yest] “Tavşan, yiyor”. Bizce Rusçada genel (“dönüşlü”) çatı nın sahip olduğu tek anlam aracılığıyla aşağıda sözü edilen, eylem ile nesne arasındaki şu bağıntılar dile getirilir: 1. Dönüşlü bağıntı: Edenin gerçekleştirdiği eylemin herhangi bir surette kendisini etkilediği, edenin, bu eylemle ya dolaysız ( Он одевает+ся [On odevayet+sya] “Giyiniyor”) ya da dolaylı olarak ( Он прогуливает+ся [On progulivayet+sya] “Geziniyor”) bağıntıda olması.