Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 166 Oqutquçi yéziŋlar dégendikin yazġuluq [UTG: 309] ‘Öğretmenler, “yazın” deyince yazmalı’; Kiçik balini mundaq ögetmigülük [UTG: 309] ‘Küçük çocuğa böyle öğretmemeli’ 6 . -GU+lUK , bazı fiillere eklenerek o fiilin ifade ettiği hareketin soyut duru- munu bildirir: körgülük, tartquluq, qilġuluq [11. S. 97]. 5.2.2. -mAs+lIK Yeni Uygur Türkçesinde –mAs geniş zaman olumsuz sıfat-fiili üzerine +lIK eki gelebilmektedir. –mAs+lIK eki, cümlede özne bulunmuyorsa Türkiye Türk- çesine –mAmAK biçiminde aktarılmaktadır; öznenin bulunduğu cümlelerde de –mA+mA+ iyelik ekleri ile aktarılmaktadır: İttipaqliq üçün paydisiz geplerni qilmasliq lazim . ‘İttifak için, faydasız lafları söylememek lazim’ [HZUG: 254; YUG: 89]; Biz(niŋ) u yerge barmaslikimiz mümkün [UTG: 254] ‘Bizim o yere varmamız mümkün’; Xelqniŋ ümidini yerde qoymasliq üçün tirişip öginişimiz kérek [UTG: 256] ‘Halkın umudunu yerde koymamak için çabalayıp öğrenmemiz lazım’. 5.2.3. -ydiġan+liġ /+liK; -idiġan+liġ /+liK +lIK eki, -ydiġan; -idiġan sıfat- fiil ekleriyle de kullanılır: Uniň salametlikke qançiliq ziyan keltürdiġanliġini bilisenġu! ‘Onun sağ- lığa ne kadar [ziyan] verdiğini biliyorsun! [YUG: 104]. Men uniŋ zavutta işleydiġanliqini (işleydiġinini) bilimen [UTG: 271] ‘Ben onun fabrikada ça- lıştığını biliyorum’; Yiġinniŋ ete éçilidiġanliġidin (éçilidiġinidin) xeviriŋiz bardu [UTG: 272] ‘Toplantının yarın açılacağından haberiniz var’; Men ik- kinçi küni yolġa çiqidiġanliqim üçün etigenrek yétip qaldim [UTG: 272]. ‘Ben ikinci gün yola çıkacağım için biraz erken yattım’; …uni xuşalliq bilen qarşi alidiġanlikimnimu bildürüp ötimen [YUG: 146] ‘…onu memnuniyetle karşı- layacağımı da bildiriyorum’; Uniŋ küçige teŋ kélelmeydiġanliġimni sézip, qéçip keldim [YUG: 154] ‘Onun gücüne denk olamayacağımı hissedip kaçtım’. 5.2.4. –(X)r+lIK +liq, +lik, +luq, +lük ekleri, sonu -(X)r ile biten sıfat-fiillere eklenerek ekin anlamını kuvvetlendirir ve yeni sıfat-fiiller meydana getirir: yéter+lik (xiracet), qana’etliner+lik (cavab), xoşallinar+liq (iş), éçinar+liq (veqe) [HZUT: 189]. 5.2.5. -(I)vatqan+liġ / +liK İşin bitmeyip devam ettiğini belirten fiillere ve sürerlik bildiren yardımcı fiillere getirilen -Ivatqan sıfat-fiil eki üzerine +liġ / +liK ekleri getirilir. Ölçünlü dilde aynı yapının +liġ/ +liK eki getirilmemiş biçimlerine rastlanmaktadır. 6 -GU eki, Yeni Uygur Türkçesinde isim-fiiller meydana getirmektedir. Türkiye Türk- çesindeki –mA ekini karşılamaktadır: (Méniŋ) uniŋ bilen bir körüşküm bar [UTG: 259] ‘Benim onunla bir görüşmem var’; Bügünki kinoġa méniŋ barġum yoq [UTG: 259] ‘Bu- günkü sinemaya gitmeyeceğim’.