Актуальные вопросы тюркологических исследований

167 Actual Problems of Turkic Studies Bu eke +liġ/+liK getirildiğinde bu yapılar hareketin adını belirtirler; soyut ad durumundaki kelimeler, iyelik eki vasıtasıyla cümleye bağlanırlar [11. S. 269]. Uniŋ néme devatqanliqi (devatqani) quliqimġa kirmidi; U bizniŋ meclis éçivatqanliqimizni (éçivatqanimizni) körüp, asta çiqip ketti [UTG: 269] ‘Onun ne dediği aklıma girmedi’; ‘O, bizim toplantı açacağımızı (başlatacağımızı) gö- rüp yavaşça çıktı’. Bu tür yapılara üçün edatı ve çıkma durum ekleri de getirilebilir: Siler yiġin éçivatqanliqiŋlar (éçivatqiniŋlar) üçün, silerni caqirmiduq [UTG:270] ‘ Sizler toplantı yapacağınız için sizleri çağırmadık’; Men pütün diq- qitim bilen kitab oquvatqanliqimdin ( oquvatqanliktin ), ularniŋ kirginini tuy- may qaptimen [UTG: 270]. 5.2.6. -GAn+liG/ +liK Fiilin bittiğini, geçmişte kaldığını belirten -GAn sıfat-fiil ekine getirilen +liG/ +liK eki, bu yapıda da sıfat-fiil eki ve iyelik eki arasına ilişmiştir. Bu sıfat- fiil eklerinin +liG/ +liK ekini almamış biçimleri de görülür: Méniŋ kelgenlikimni (kelginimni) kimdin aŋlidiŋ; Eslep xet yazġanliġiŋizġa (yazġiniŋizġa) rehmet; Ularniŋ uruşup qalġanliqiġa ( qalġiniġa ) işenmeymen [UTG: 267]; ‘Benim geldiğimi kimden duydun?; Hatırlayıp mektup yazmanıza teşekkür ederim; Onların dövüştüğüne inanmıyorum’; Séniŋ bu meclisi tekşü- rüp yürginiŋdin ( yürgenlikiŋdin ) méniŋmu xevirim bar [UTG: 269]. ‘Senin bu toplantıyı araştırdığından benim de haberim var’. Bitmişlik bildiren fiillere eklenen -GAn+liG/ +liK yapısı üzerine iyelik köken- li şahıs ekleri ve çıkma durum eki getirildiğinde bu yapı sebep bildirmektedir: U aġrip qalġanliqtin (aġrip qalġanliqidin) bügün derske kélelmidi; Men sirtqa çiqip ketkenlikimdin (ketkenliktin) bu qétimqi yiġinġa qatnişalmidim; Vaqit toşup qalġanliqidin (toşup qalġanliqtin) söhbitimiz üzülüp qaldi [UTG: 267–268]. ‘O hastalandığı için bugün derse gelemedi; Ben dışarı gideceğim için bu defa toplantıya katılamadım; Vakit geç olduğundan konuşmamız kesildi’; … toġra ve rast sözlerni éytiş üçünmu bérilgenligini némişke bilmeysiler? [YUG: 155] ‘…doğru ve gerçek sözleri söylemek için de verildiğini neden bilmiyor- sunuz?’. Bu sıfat-fiil eki, iyelik ekleri ve üçün edatıyla da kullanılır: U tirişqanliqi üçün, hemme cehettin téz alġa basti ‘O çalışkan olduğu için her bakımdan hemen öne çıktı’; Vekiller kélip bolmiġanliqi üçün , yiġin bir kün kéçiktürüldi [UTG: 268] ‘Temsilciler gelmediği için toplantı bir gün ertelendi’. -GAn+liG/ +liK eki cümlede kimi zaman birleşik fiilin adını belirtir: Mundaq dégenlik bizde kemçilik yoq dégenlik emes; Xataliqni iqrar qilġanliq uni tüzitiş yolida bir qedem ilgiriligenlik ; Pikir bermigenlik pikir yoq dégenlik emes [UTG: 268] ‘Böyle söylemiş olmak bizde eksiklik yok demek değil; Hata- larını söylemek onu düzeltme yolunda bir adım ilerlemek[tir]; Fikrini söyleme-