Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 176 beklemek ‘(kadın) gebe durumda bulunmak’, toprağa vermek ‘ölüyü gömmek’, tekne kazıntısı ‘yaşlıların son doğan çocukları’, Ay dedeye misafir olmak ‘gece açıkta yatmak, geceyi açıkta geçirmek’ vb. Doğrudan bildirimi yerine büyük bir çoğunlukla dolaylı ifadesi tercih edi- len kavramların başında ‘ölüm’ gelmektedir. Bir kişinin öldüğü haberi özel duy- gu karışımıyla onlarca şekilde verilebilir. ‘Ölmek’ kavramı, hem olumlu hem de olumsuz olabilen öznel yaklaşımı deyimlerin yardımıyla dile getirir. D. Aksan, bu durumu ad aktarmaları başlığı altında iki küme halinde ayırarak şöyle ya- zar: “ Bu sözler içinden 1. kümedekiler genellikle saygılılık çabası içinde ve olağan durumlarda kullanılırken 2. kümedekiler bu çabadan uzak olan, kaba ve argotik nitelikli öğelerdir” [1. S. 121–122]. Biz ‘ölmek’le ilgili başka bir husu- sa değinmek istiyoruz. Türk kültüründe çok boyutlu ‘toprak’ kavramı, ‘ölüm’ kavramıyla da doğrudan bağlantılıdır. Ölmüş olan kişinin toprağa gömülmesi doğal olarak bu ilişkinin temelini oluşturur. Toprağa vermek , mecaz olarak gö- mülme törenini anlatır. Bir kişinin arkasınca konuşmak — hele o kişi ölmüş- se — Türk kültüründe pek hoş görülmemektedir. Ölen insanın aleyhinde bir söz söylendiğinde kullanılan toprağına ağır gelmesin deyimi o kişinin ruhunu rahatsız etmeme amacını taşır. Sürekli olarak yaşadığı yerden kısa bir süre kal- mak üzere gittiği başka bir yerde ölenler için ‘ toprağı çekmiş ’ derler. Bir kişinin ölümü yakın görülürse onun hakkında imalı olarak kullanılan ‘ gözü toprağa bakıyor ’ ifadesi de ‘toprak’ ve ‘ölüm’ kavramlarının ilişkisine bir örnektir. Sonuç olarak, deyimlerin anlam özellikleri incelenirken onların kültür kat- manı göz ardı edilemez. Her birinin bir oluşum özelliği ve geçmişi bulunan deyimler kültür bileşeni olmadan, sadece dil bağlamında açıklanırsa, onların içerik yönü ile ilgili düşünce de eksik kalır. Deyimlerde yaşayan dil — kültür özellikleri, Türk ulusal kimliğinin tüm çizgilerini kapsamasa da bu konuda be- lirli bir fikir sahibi olmamıza yardımcı olabilir. Kaynaklar 1. Aksan D. Anlambilim. Anlambilim Konuları ve Türkçenin Anlambilimi. Ankara: Engin Yayınevi, 1999. 2. Borisenko-Svinarskaya V. İmena Bukv v Kirillitse i İh Funktsionirovani- ye v Russkom Yazıke // Proyektı po Sopostavitel’nomu İzuçeniyu Russkogo i Drugih Yazıkov (VI Mejdunarodnıy Simpozium, Dokladı, Belgrad, 1–4 iyunya 2004 g.). Belgrad, 2004. s. 31–37. 3. Pala İ. İki Dirhem Bir Çekirdek. İstanbul: Kapı Yayınları, 2014. 4. Vorobyov V.V. Lingvokul’turologiya. Moskva: RUDN, 2008.