Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 200 sine eklenerek yeni biçimlerin türetilmesinde kullanılır. Gerek kök ve gövdeler, gerekse ekler Türk ve Moğol dillerinde katı haldedir ve değişmez. Köklerin ve eklerin bir araya gelmesiyle binlerce yeni kelime ortaya çıkabilmektedir. Ancak, Moğolca adla eklenen iyelik ekleri Türkçenin aksine hâl eklerinden sonra gelir. Örneğin ÇM. ajıl + çi + d + aas + aa , TT. iş + çi + ler + i + (n)de . İsim İİYE Çokluk E. 3.TŞİ Bul. H. Gramer kategorisi olarak adları, özel adlar, cins adlar, madde adları, varlık- ların tekil ve çoğul adları olarak alt başlıklara ayırabiliriz. Ayrıca canlı varlık- ları belirten adları ise cinsiyet, yaş, tür, akrabalık adları, yerel kimlik adları gibi sınıflandırabiliriz. Canlıları karşılayan sözcük örnekleri: ÇM hün , TT kişi ; ÇM hüühed , TT çocuk ; ÇM ünen , TT inek , ÇM honın , TT koyun. Vücut organlarını karşılayan sözcük örnekleri: ÇM tolgoy , TT baş; ÇM zürh , TT yürek ; ÇM gar , TT el . Fiziki nesneleri ve doğal olguları karşılayan sözcük örnekleri: ÇM uul , TT dağ ; ÇM modon , TT ağaç ; ÇM nuur , TT göl ; üül , TT bulut ; ÇM zam , TT yol ; ÇM suu , TT süt ; ÇM uus , TT su ; ÇM salhi , TT rüzgâr . Soyut adlar ise soyut kavramları karşılayan sözcüklerdir. Örneğin ÇM bodol , TT düşünce ; ÇM bayar , TT sevinç , vb. Çağdaş Moğolca ve Türkiye Türkçesinde adlar, bir varlığın bir nesnenin kavramını ifade eden kelimeler ve bu ad kökenli kelimelere türetme yapacak eklerin getirilmesiyle addan ad oluşabilir. Örneğin: ÇM ajıl , ajıl+cın , TT iş , iş+çi ; ÇM mal , mal+çin , TT mal , mal+cı ; ÇM gutal,gutal+ç, TT ayakkabı,ayakkabı+cı ; ÇM an,an+çın , TT av,av+cı ; ÇM zagas, zagas+çın , TT balık,balık+çı ; ÇM sahal,sahal+tay , TT sakal,sakal+lı ; ÇM em “ilaç”, em+ç “doktor”; ÇM togoo “kazan”, togoo+ç “aşçı”. Dilin sözlüğünde sadece ad ve ad soylu kabul edilen zamir, sıfat, zarf, edat, bağlaç gibi sözcük türleri yoktur. Bir de iş, hareket, oluş ve kılışı bildiren fiiller vardır. Her iki dilde de fiil kök ve gövdelerine isim yapım ekleri eklenebilir: ÇM biç-,biç+ig, biç+eeç, TT yaz-, yaz+ı, yaz+ar ; ÇM ahlah-, ahla+gç, TT yönet-, yönet+ici ; ÇM tör-, tör+sön, TT doğ-, doğ+um ; ÇM hevt-, hevt+er, TT yat-, yat+ ak; ÇM hulgaylah “çalmak”, hulgay+ç “hırsız”. Adların büyük bir çoğunluğu da şu şekilde oluşmaktadır. Anlamsal ve iş- levsel olarak fiil köklerine yapım ekinin eklenmesiyle iş, oluş, hareket bildiren adlar oluşur. ÇM. s ana- > sanal TT. düşün- > düşünce ; ÇM. üh- > ühel ; TT. öl- > ölüm , ÇM. delge- “sermek” > delgüür “mağaza, dükkân”, ÇM. biç- > biçeeç , TT. yaz- > yazıcı , ÇM. sed- “icat et-” > sedev “konu, tema”. Ayrıca fiil köküne geti- rilen -hai, -hoi, -hii ekleri hareketin sonucunu gösteren sıfatlar yapar. Örnek: ÇM. todor- “arın-, açıl-” > todorhoi “belli, açık”, ÇM. nevter- “geç-, gir-, sin-” > nevterhii “geçmiş, içine işlemiş” (Kartallıoğlu 2010, 42). Çağdaş Moğolcada