Актуальные вопросы тюркологических исследований

179 Actual Problems of Turkic Studies Özşahin, Başkurt Türkçesi Söz Varlığı adlı doktora tezinde, her dilde bü- yük bir toplam tutan fiil türündeki sözcüklerin sayısının Başkurt Türkçesinde 10.949 olduğunu yazmaktadır. Fiillerin oranını da toplam söz varlığı içerisinde %29,1 olarak tespit etmektedir [21. S. 969–970]. Mental Fiil Kavramı Mental fiil terimi Türk dili ile ilgili araştırmaların kaynakçasına yakın zaman- larda girmiş bir kavramdır. Az denecek sayıda araştırmacı tarafından bu konu ele alınmıştır. Fiil türü sözcüklerin gösterdikleri anlamlar esas alınarak kullanılan bir dil bilimi terimidir. Fiiller, dilde ciddi bir rol oynarlar; cümlede bahsedilen varlıkları zorlarlar ve birbiriyle ilişkilendirirler. Bu yüzden fiil anlamını kazanma sürecini anlama önemlidir ve mental fiiller dilbilimcilerden daha çok ruh bilimcilerin inceleme alanı içinde yer almıştır [26. S. 19–20]. Psikolengüistik (ruhdilbilim) bilim dalına göre bildiri ileten bireydeki düzey- ler şöyle adlandırılmıştır: Bilişsel (kognitif) durumlar, güdüsel durumlar, öngö- rülen durumlar ve davranışlar, duyumsal alışkanlıklar [22. S. 190]. Chomsky de, ne olursa olsun ilk olarak bir konuyla ilgili bilgi edindiğimizi belirterek çeşitli yollarla elde ettiklerimizin aslında algılama ve idrak dediğimiz süreçle de ilgili olduğunu ifade etmektedir. İdrak ve algılama sürecinde de elde et- tiğimiz edinimleri tanımaya ve sezgilerimizle kaydetmeye, idrak etmeye çalışırız. İdrak aşamasından sonra duygularımızın olumlu veya olumsuz katkısıyla hafıza- mızda önceden var olan olguları karşılaştırmaya, muhakeme etmeye gayret sarf ederiz. Dışarıdan gözlemlenemeyen iç dünyaya ait düşünme ve yorumlama sü- reci diyebileceğimiz bu aşamadan sonra davranış ve inançlarımızı, elde ettiğimiz sonuçları açıklarız. Böylece varsayımlarımız belirgin hale gelir ve şahsa göre ger- çek durum açıklanmış olur. Yani iç dünyamızdaki düşünce ve yorumlar sesli ola- rak dile getirilmiş olur [8]. Tüm bu süreçler mental fiilleri ortaya çıkarmaktadır. Bir mental süreç sonucu ortaya çıkan idrak ile, algılamayla, duygularla ilgili fiillere “mental fiil” (zihin fiili) denmektedir. Zihin fiilleri birçok bilişsel süreci içerir. Bilinç, kendimizi ve çevremizi algıların, anıların ve düşüncelerin farkına varacak şekilde gözlemlemeyi; kendimizi ve çevremizi anlamayı; davranışsal ve bilişsel faaliyetleri başlatabilmemizi ve sona erdirmemizi sağlayacak şekilde de- netlemeyi içerir. Mental fiiller, bilinçli yapılan eylemleri ifade eder. [23. S. 49]. Kırgız Türkçesinde Duyu Fiilleri adlı doktora tezinde Kamchybekova; Viberg’den alıntılayarak dilin mental süreçlerinin ilk aşamasının, algılama süreci olduğunu belirtmektedir. Algılama eyleminin görevi de çeşitli duyulardan gelen bilgileri beyindeki dil merkezlerine ulaştırmaktır. Dolayısıyla dil süreçlerinin iş- levi algılamakla başlamaktadır. Dilin mental sürecinin ikinci aşaması, algıların anlamlandırılması ve yorumlanmasıdır. Yani çeşitli duyulardan gelen bilgiler iş- leme alınır. Bu aşamada beyinde kodlanmış bilgilerle, dışarıdan gelen bilgilerin