Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 210 ve + lIk biçimideki ikili kullanımı - mAklIk , - IşlIk isim-fiil eklerinin üzerine ge- len - lIk parçacığının kaynağını tespit etmemize yardımcı olacaktır. Sıfat-Fiil Eklerinden Sonra Türkmen Türkçesinde a. 1. -an/än + dIk - an (Eski Türkçe - gan ) sıfat-fiil eki üzerine gelen + dIk da aslında idik ya- pısından gelmekte olup -AndIk < -An idik (< -gAn edik < -gan erdük) tarzında gelişim göstermiştir. Türkiye Türkçesine “-mış olduğu; -makta olduğu; -mış ol- ması” şeklinde aktarılabilir: * Göz açıp yuması salımıñ içinde nämeleriñ bolandıgını añman galdım. “Göz açıp kapatma müddeti içinde nelerin olmuş olduğunu anlayamadan dona kal- dım.” (UY, 10). * Onsoñ Sapara nähili seredendigini siz bir bilsediñiz! “Daha sonra Sapar’a nasıl bakmış olduğunu siz bir bilseydiniz!” (DO, 69). * Onuñ mekdebe eli gülsüz gidendigine ecesi gatı gınandı. “Onun okula elinde çiçeksiz gitmiş olmasına annesi çok üzüldü.” (DO, 119). * Özüniñ gorkup gaçandıgını, Sähet hökman aydar öydyärdi. “Kendisinin korkup kaçmış olduğunu , Sähet mutlaka söyler zannediyordu.” (DO, 138). * Yene-de Tamaranıñ nämeden gorhandıgını anıklacak boldum . “Yine de Tamara’nın neden korkmuş olduğunu anlamak istedim.” (UY, 10). a. 2. -an/än + lIk Üst başlıktaki - AndIk yapısının yanı sıra - AnlIk biçiminin de Türkmen Türkçesinde kullanıldığı görülür ve - dIk > - lIk geçişini gösterir. Bu yapı da as- lında -AnlIk < -AndIk < -An idik (< -gAn edik < -gan erdük) biçiminde geçiş süreci yaşamıştır. Türkiye Türkçesine “-mış olduğu; -makta olduğu” şeklinde aktarılır: * Sähet ol yerde-de Amanıñ öten agşamkı gorkup gaçanlıgı barada hiç kime hiç zat aytmadı. “Sähet orada da Aman’ın geçen akşamki korkup kaçmış olduğu hususta hiç kimseye hiçbir şey söylemedi.” (DO, 138). * Göroglınıñ vepalı ogullıgı Öveziñ “vepasız” häsiyetlendirilmegi sebäbli hem bu şahanıñ öz ornundan düşürilenligi hemmä düşnüklidir. “Göroglı’nın vefalı bir ogul olduğu Övez’in “vefasız” haysiyetlendirilmesi sebebiyle de bu epizo- dun asıl yerinden çıkarılmış olduğu herkese malumdur.” (G, 40). a.3. -man/-män + dIk - AndIk yapısının olumsuz biçimi olup “-mA-An-dIK” birleşmesinden olu- şur ve Türkiye Türkçesinde “-memiş olduğu” şeklinde karşılanır: * Birdada cedelleşcegem boldum, yene-de sovhoza göçüp gelenimize hepde geçmändigiyadımadüşüp,uyandım. “Birantartışacakoldum,ancaksovhozagöçüp gelmemizin üstünden hafta geçmemiş olduğu hatrıma gelip, vazgeçtim.” (UY, 3).