Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 570 5) üçüncü maddede belirtildiği üzere Osmanlı’ya tahsis edilen yerler, çarın aracılığıyla kolayca teslim edilirse, Osmanlı hükümeti de Tahmasb’ın şahlığını tanıyacaktır. Ayrıca çar, Tahmasb ile olan anlaşması gereğince ona taht merkezi Isfahan ile Acem ülkelerini Mir Mahmud’dan almada yardımcı olacaktır. Mir Mahmud Osmanlı’ya karşı asker gönderirse Devlet-i Aliyye de ona karşı yürü- yecek; iki müttefik devlet Mahmud’un İran’dan çıkarılmasında birlikte hareket edeceklerdir; 6) Eğer Tahmasb çar aracılığıyla Osmanlı’ya veya Rusya’ya teslim olunacak yerleri vermede muhalefet gösterirse iki müttefik devlet kendilerine tahsis edi- len yerleri zapt edeceklerdir. Osmanlı Devleti ile Rusya arasında İran’dan alınacak yerlerin ebediyen zap- turaptı ve Safevi şahlığının istikrarına dair olan bu ahidnamenin icrası ve ebedi dostluğun devamı hususunda Fransa elçisi Marquis de Bonnac aracı ve şahit olacaktı. Çarın İstanbul’daki elçisi ve delegesi İvan/Yuvan Nepluyef ile olan gö- rüşmelerde alınan kararlar çar tarafından onaylanıp geldikten sonra Osmanlı Devleti’nden de mektup verilip, “ Dostluk üzere ilelebet yürürlükte ve sağlam tutula ” şeklinde tasdiknamesi geldikten sonra yürürlüğe girecekti. Ahidname Sultan III. Ahmed’in, “ Allah ve Peygamber adına, karşı taraftan aykırı bir du- rum olmadığı sürece benim tarafından da asla aykırı hareket olunmayacaktır ” (1137 Rebiülahırı sonları)” sözüyle sona ermekte ve 1137 Rebiülahırı sonla- rı/1725 Ocak başları olarak tarihlenmektedir. *** Böylece Hazar boyları ile II. Tahmasb’ın terk ettiği İran eyaletlerinin Rusya’ya ait olduğu kabul edilmiş; buna karşılık Rus çarı Osmanlıların iste- diği Şirvan, Gence, Erivan, Mogan, Karabağ, Azerbaycan ve kısmen de Irak-ı Acem’in Osmanlı Devleti’ne ilhakında yardım vaadinde bulunmuştur. İran’ın geri kalan toprakları II. Tahmsab’a bırakılmakla Osmanlı ile Rusya’nın Afgan- lara karşı Safevi hanedanını kabul ettikleri görülür. Bu paylaşma antlaşmasından sonra Osmanlılar Kafkas cephesinde Nahcivan’ı, Irak cephesinde ise Hemedan’ı zapt etmişler; Azerbaycan ise Tebriz’i kuşatma altına almışlardır (Ağustos 1724). Aynı yıl Ekiminde Revan, Kafkas cephesinde ise Nihavend şehirleri savaşsız olarak teslim alınmıştır. 3 Ağustos 1725’te Tebriz feth edilmiş, ardından Gence, Hurremabad, Luristan gibi yerler zapt edilmiştir. Anlaşmanın Rusya açısından önemi, Çar Petro ve haleflerinin hâkimiyetini doğuda ve batıda genişletmesine dair en kapsamlı planlarını gerçekleştirmek için attığı çok önemli adım olarak değerlendirilebilir (Zinkeisen, 424-5). 31 Ağustos 1724 tarihinde muhafız kıtasının kumandanı General Aleksandr Romanzov’un piyade yarbayı von Luke ve Topçu Binbaşısı Garber’in sınır tes-