Актуальные вопросы тюркологических исследований

Актуальные вопросы тюркологических исследований 576 lemiş hatta bir dizi askeri istihkâm noktaları kurmuş ise de Hive Hanlığı’nın ve Türkistanlıların direnişi karşısında başarısız olmuşlardır. Burada başarısız olan Rusya şansını Hazar’ın batısında Azerbaycan ve İran topraklarında dene- meye başlamıştır [3]. I. Petro ülkesinde gerçekleştirdiği büyük sanayi hamle- sinden sonra Karadeniz’den çıkışı olmayan Rusya’nın önünü açmak için Hazar Denizi’ne yöneldi, hammadde arayışına girdi. Rusya’nın hammadde dışında, bölgeyle ticaret yapmaya ve bölgeden geçen ticaret yollarına ihtiyacı vardı. Petro’nun hayallerinden biri Hazar Denizi’ni ve çevresini Rusya topraklarına katmaktı. Bu maksatla Hazar Denizi ve civarındaki bölgelerle ilgili malumatlar toplamaya başladı. Çoğu zaman söz konusu coğrafyaya işine yarayacak bilgileri toplamak üzere görevliler gönderdi. Bu kişiler elçi, mühendis, biyolog, din ada- mı, öğrenci, hekim, tüccar vs. sıfatıyla bölgeye “masum” ziyaretler gerçekleştir- diler. Bu heyetlerde yer alan ziyaretçiler bu şekilde bölgenin coğrafyası, şehirler ve ülkelerin ticari, sosyo-kültürel vaziyetleri, genel ekonomisi, tabii servetleri, askeri durumları, mevcut liman ve kaleler, yeni liman ve kale inşasına uygun mahaller, halk-yerel yönetici, halk-genel idareci arasındaki ilişkiler vb. bilgileri toplayarak Çar’a raporlar halinde sunulmaktaydı. Petro’nun Rusya’da sanayinin gelişmesi için yaptığı çalışmalar neticesinde hammadde ihtiyacı ve pazar bulma arayışları hızlanınca Azerbaycan’ın tabii serveti ilgisini çekmiştir. Rusya Azerbaycan’ın tabii servetini ele geçirmek, özellikle ipeği Rusya’ya götürmek üzere planlar yapıyordu. I. Petro ham ipeğin Hazar Volga yoluyla Rusya topraklarından geçerek Avrupa’ya taşınmasını isti- yordu. Aynı zamanda Azerbaycan, İran ve Hindistan’a giden transit ticaret yolu üzerinde olduğu için Rusya açısından özel bir önem taşıyordu. I. Petro’nun ilk hedefinde Hazar sahilindeki araziler ve Şamahı’yı ele geçirmek vardı. I. Petro öncelikle bu bölgeyle alakalı bölgenin siyasi, iktisadi, doğal kaynakları hak- kında bilgiler toplamak için adamlarından da gönderirken ayrıca, bu planını gerçekleştirmek için bölgedeki Hıristiyanlardan da istifade etmek istiyordu. Planın esas gayesinden birisi “Hıristiyanları Müslümanların istismarından kurtarmak” bahanesiyle Ermeni ve Gürcüler’e ulaşmaktı. İsrail Ori’nin 1709’da Rus sefiri olarak Safevi Devletine gönderilmesi ve Şamahı’da yerli Ermenilerle görüşmesi bu konuda önemli bir örnektir [4]. Bölgeye gönderilen heyetlerden birine Knez Aleksandır Bekoviç-Çerkass- kiy başkanlık yapmıştır [5]. Petro tarafından Hazar Denizi ve çevresini tetkik etmek için gönderilen bu heyet Hazar Denizi’nin doğu sahillerinin haritası- nı yapmış ve bölgeyle ilgili bilgiler vermiştir. Fakat Knez Çerkasskiy Ağustos 1717’de Hive Hanı tarafından öldürülmüştür [6]. Azerbaycan’a gelen seyyahlar, bölgenin mimarisi, tabiatı, siyasi ilişkileri, nü- fusu, ipekçilik ve tarımı, ticaret ve diplomatik ilişkileri hakkında bilgiler vermiş- lerdir. Bunlar Marko Polo, Rui Gonzales de Klaviho, Anthony Jenkinson’dur [7].